Istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot institutining

117
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Oʻzbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2020-yil  6-noyabrdagi  taʼlim 
tizimini isloh qilishga doir Farmon va qarorlarida Finlyandiya tajribasini oʻrganish
 
masalasi  taʼlim  boshqaruv  idoralariga,  jumladan,  Taʼlim  sifatini  nazorat  qilish 
davlat inspeksiyasiga vazifa sifatida qoʻyilgan edi. Shunga koʻra oʻrganish ishlari 
olib borilmoqda. 
Finlyandiyada bugungi kunda 5,5 mln. aholi istiqomat qiladi, mavjud 2341 ta 
maktabda 560 ming nafar oʻquvchi tahsil oladi. Barcha maktab bir xil mavqega 
ega,  oʻquvchilar  uylari  yaqinidagi  maktabga  borishadi.  Fin  maktablarida 
boshlangʻich taʼlim 6 yil, umumiy oʻrta taʼlim 3 yil davom etadi. 9-sinf bitiruvchilari 
oʻqishni taʼlimning keyingi bosqichi litsey va kasb-texnika maktablarida davom 
ettiradi.  Litseylar  xuddi  Oʻzbekistondagi  singari  OTMlarga  bogʻlangan,  u  yerda 
oʻqish  3  yil  davom  etadi.  Kasb-texnika  maktablarida  esa  oʻqish  2-3  yil  davom 
etadi.  Oʻquvchilarga  boshlangʻich  sinflarda  baho  qoʻyilmaydi,  yuqori  sinflarda 
4-10 ball bilan baholanadi. 
Finlyandiya  maktablarida  oʻquv  jarayoni  uchun  majburiy  oʻquv  dasturlari 
«Asosiy  taʼlim  toʻgʻrisida»gi  qonun  va  hukumat  qarorlariga  muvofiq  ishlab 
chiqiladi.  Oʻzbekistondagi  tartibdan  farqli  ravishda  Finlyandiyada  asosiy 
tayanch oʻquv reja va dastur asosida mahalliy oʻquv dasturlari ishlab chiqiladi va 
amaliyotga joriy etiladi. Mahalliy oʻquv dasturi maktab faoliyatining asosiy oʻquv 
mazmunini belgilab beradi hamda u strategik yoʻnalish hisoblanadi. 
Oʻquv  dasturini  tayyorlashda  dars  mashgʻulotlarini  oʻtish  predmetli  yoki 
integral  boʻlishi  mumkin.  Bizning  oʻquv  dasturlardan  farqli  yana  bir  jihat  –  bu 
integral  taʼlim.  Bunda  bir  mavzu  maʼlum  vaqt  (soat,  kun,  hafta)  davomida  bir 
nechta fan orqali oʻqitiladi. Masalan, “Vatan” mavzusi, ona tili, adabiyot, chet tilida 
til va tarbiya nuqtai nazaridan, geografiya, tarix fanlarida joylashishi va oʻtmishi, 
matematika,  iqtisodda  mamlakatning  real  daromadlari,  raqamlar  bilan  bogʻliq 
jihatlari, tabiiy fanlar oʻz yoʻnalishidagi masalalar doirasida va hokazo. Har qanday 
holatda maktab sifatli taʼlim berishni kafolatlaydi.
Maʼlumki, taʼlim jarayoni - nimani oʻqitamiz (oʻquv dasturi), qancha hajmda 
oʻqitamiz  (oʻquv  reja),  qanday  oʻqitamiz  (metodika),  kim  oʻqitadi  (kadr)?  kabi 
savollarga javob topish orqali tashkil etiladi. Shundan qancha hajmda oʻqitamiz, 
degan  savolga  Finlyandiya  maktablarining  oʻquv  rejasidagi  tillarning  ulushiga 
qiziqdik. 
Finlyandiya  maktablarining  oʻquv  rejasiga  koʻra  9  yillik  haftalik  umumiy 
yuklama 233 soatni tashkil qiladi, majburiy 224 va fakultativ 9 soat. Bu koʻrsatkich 
Oʻzbekistonda 1-9 sinflarda 246 soatni tashkil etadi. (+10-11 sinflar uchun 68 soat)

---

118
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
Shundan,  Finlyandiya  maktab  oʻquv  rejasida  ona  tili  va  adabiyoti  fanining 
ulushi 42 soatni yoki 18,7% ni tashkil etadi. 
Bu  koʻrsatkich  Oʻzbekistonda,  yaʼni  ona  tili  va  adabiyoti  fanining  ulushi 
2018-yilda 61 soat (23,6%)ni tashkil etgan, 2021-yilda esa 51 soat (20,4%)ni tashkil 
etmoqda, yaʼni 3,2% ga kamaygan. 
Ammo  oʻzbek  tili  (davlat  tili)ning  ulushi  esa  2018-yilda  16  soatdan  (6,2%) 
2021-yilda  21  soatga  (8,4%)  yaʼni  2,2%  ga  oshgan.  Bu  esa  mamlakatimizda  taʼlim 
oʻzbek tilidan boshqa tilda olib borilayotgan maktablarda davlat tilining oʻqitilishga 
boʻlgan eʼtiborning kuchaytirilganligidan dalolat beradi. (
Tahlillar Finlyandiyadagi 
9 yilga mos ravishda Oʻzbekistonda ham 9 yilga nisbatan olindi).
 
Xuddi  shunday  koʻrsatkichlar,  yaʼni  ona  tili  va  adabiyoti  fanining  boshqa 
barcha  fanlarga  nisbatan  ulushi  Germaniyada  13,4%,  Janubiy  Koreyada  17,8%, 
Yaponiyada 19,1%, Rossiyada 17,5%, Belorussiyada 13,4% ni tashkil etishi kuzatildi. 
Oʻquvchi B2 tilni fakultativ fan sifatida (9 soat) oʻrganishi mumkin. A2 (12 soat) 
va B2 (4 saot) tillarini erkin tanlash asosida alternativ tarzda, ajratilgan minimal 
vaqtdan  tashqari  mashgʻulotlar  sifatida  tashkil  etilishi  mumkin.  Bunday  holda, 
ularni oʻqitish - ushbu bandda belgilanganidek, fakultativ (9 soat) yoki B 1 (6 soat) 
tili uchun ajratilgan dars soatlarining minimal vaqtdan foydalangan holda tashkil 
etiladi.