Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
Avvalgi uslubni saqlab qolgan holda, bolalardan о‘ziga nisbatan ishonchni kutish 
mumkin emas. Bu yerda ziddiyatlar kuzatilishi muqarrar, binobarin, bunga sabab bolalar 
bilan о‘zaro ishonchli munosabatlarga ega bо‘lishga intilgan holda, kо‘pincha pedagoglar о‘z 
tarbiyalanuvchilarini ziyrak eshitish uchun о‘zlarini о‘zgartirishga say-harakat qilmasligi 
sanaladi. Bolaning о‘ziga munosabati u haqida eng muhim dalillardan biri hisoblanadi. 
Psixologiyada bu о‘zini idrok etish, ijobiy “Men konsepsiyasi”, о‘ziga hurmatning yuksak 
darajasi va hokazo deb ataladi. Psixologik tadqiqotlarda aniqlanishicha, tarbiyaga kо‘rsatma 
ohangida rahbarlik qilinganda, tarbiyalanuvchi kattalarning me’yorlari va baholarini qabul 
qilishga va tanqidiy nuqtayi nazarsiz о‘zlashtirishga majbur bо‘lgan holda, unda salbiy “Men 
konsepsiyasi”, salbiy Men timsoli shakllanib, о‘ziga nisbatan hurmat darajasi past bо‘ladi.
Sodda qilib aytganda, tarbiyalanuvchi о‘ziga о‘zi yoqmaydi, о‘zini yomon deb 
hisoblaydi, bu esa yoqimsiz qiliqlarga doim tayyor bо‘lishiga olib keladi. О‘ziga hurmatni 
yо‘qotgan odamdan boshqa nima kutish mumkin? 
Bola ishonchi – uning xulqini, о‘ziga va hayotga munosabatini bir lahzada о‘zgartirishga 
qodir bо‘lgan xavfli va kuchli tuyg‘u. S.Sveygning “Kuydiruvchi sir” novellasini о‘qib chiqing, 
shunda bu bilan hazillashish qanchalar xavfli ekaniga ishonch hosil qilasiz. Bola tarbiyachiga 
ishonar ekan, butunlay uning izmida bо‘ladi. Shunday ekan, tarbiyachi о‘zini qanchalar 
oqilona va dono tutishi lozimligi kundek ravshan. Ayrim istak-xohishlar – qо‘llab-quvvatlaydi 
va rivojlantiradi, boshqalari – sekinlashtiradi va yо‘q qiladi. Tarbiya – asab va kuchlar 
bellashuvi emas, balki hayot bо‘ylab birga harakat qilishdir. 
Shunday qilib, bolani tushunish – insonparvar pedagogning birinchi tabiiy reaksiyasidir.
Bu yerda asosiysi – “selostnoye vospriyatiye”, bolani alohida xislatlari bilan emas, balki 
yaxlit qabul qilish, shaxsning о‘zak tuzilmalariga, ularning xulq-atvor va faoliyatda namoyon 
bо‘lishiga, о‘ziga munosabatiga, ehtiyojlar va motivlarga yо‘nalganlikka e’tibor qaratishdir. 
Qat’iy etalonlarni qо‘llash, kam ahamiyatli tafsilotlardan shoshilinch xulosalar chiqarish 
maqsadga muvofiq sanalmaydi.