Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
savodxonligiga baho berildi. PISA tadqiqotlarida o‘quvchi dasturni o‘zlashtirganligini emas, 
balki bilim va ko‘nikmalarni hayotda qay darajada qo‘llay olishini baholaydi. Iqtisodiy 
hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining taʼlim va ko‘nikmalar direksiyasi direktori, PISA 
dasturining asoschisi Аndreas Shlyaxerning taʼkidlashicha, tadqiqotda qatnashgan dunyo 
o‘quvchilarining aksariyati o‘qish savodxonligi bo‘yicha test savollariga javob berishga 
qiynalgan. Shunga qaramay, tahlillar xitoylik o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi bo‘yicha 
natijalari dunyo bo‘yicha o‘rtacha darajadan yuqoriroq ekanligini namoyon qilmoqda. 
O‘quvchilarning har o‘ntadan bir nafarigina topshiriqlar mazmunidagi dalillar bilan fikrlarni 
farqlay olish ko‘nikmalariga ega ekanligi maʼlum bo‘lgan
1
. Shuningdek, davlatlarning mazkur 
reytingda yuqori natijalarga erishishi hamda taʼlim sifat ko‘rsatkichlari ortishida kam 
imkoniyatga ega bo‘lgan oilalar farzandlarini qo‘llab-quvvatlash alohida o‘rin tutishi maʼlum 
qilindi. Shunday ekan, davlat tomonidan kam imkoniyatga ega bo‘lgan qobiliyatli o‘quvchilar 
uchun alohida sinflar tashkil qilish, ularning salohiyatlarini oshirish uchun tajribali 
o‘qituvchilarni tayinlagan holda mashg‘ulotlar olib borish lozimligi taklif etildi. PISAda doimiy 
ravishda qatnashib borish orqali ko‘plab mamlakatlar o‘zlarining taʼlim tizimidagi 
o‘zgarishlarni kuzatish va tahlil qilib borish imkoniyatiga ega bo‘lishlari mumkin. Misol 
uchun, tadqiqotlarda uzluksiz ravishda ishtirok etib, Portugaliya, Аlbaniya, Qatar, Moldaviya, 
Peru mamlakatlari 2003-yildan 2018-yilgacha barqaror o‘sish sur’atlariga ega bo‘ldi. Xalqaro 
baholash natijalari bo‘yicha olib borilgan tahlillar va tadqiqotlar o‘quvchi-yoshlar 
savodxonligining shakllanishiga taʼsir etuvchi omillardan biri maktab-oila hamkorligi 
ekanligini ko‘rsatmoqda PISA dasturida ishtirok etayotgan Qozog‘iston Respublikasining Fan 
va taʼlim vazirligi qoshidagi «Informatsion-analitik markaz» АJ tomonidan amalga oshirilgan 
“O‘quvchilarning funksional savodxonligining shakllanishida ota-onalarning taʼsirini 
baholash” nomli loyiha orqali xalqaro dasturda ishtirok etgan o‘quvchilarning natijalari 
boshqa davlatlardan ishtirok etgan o‘quvchilarning natijalari asosida qiyosiy tahlil qilinib, 
atroflicha o‘rganilgan. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida o‘quvchilarning funksional 
savodxonligining shakllanishiga taʼsir etuvchi omillar sifatida quyidagilar belgilangan: 
1. Oilaning ziyolilik darajasi; 
2. Oilada o‘quvchining bilim olishi uchun yaratilgan qulay sharoit;
3. Аxborot texnologiyalaridan to‘g‘ri va maqsadli foydalanish; 
4. O‘quvchining bolalar bog‘chasida tarbiyalangan bo‘lishi va taʼlim olishni mumkin 
qadar erta yoshdan boshlaganligi; 
5. Oilada taʼlim muhitining yo‘lga qo‘yilishi; 
6. O‘quvchining qo‘shimcha darslarga, repetitorga qatnaganligi: 
7. Ota-onalarning farzandlari o‘qiydigan maktabni tanlashga masʼuliyat bilan 
yondashuvi; 
8. Ota-onalarning maktab hayotida faol ishtirok etishi; 
9. Ota-onalarning o‘z farzandlari bilan ijtimoiy yoki siyosiy masalalarda tez-tez 
suhbatlashib turishi; 
1
Оценка влияния родителей на формирование функционалной грамотности школников / Министерство 
образования и науки Республики Казахстан АО «Информационно
-аналитический центр».- Астана – 
2015. 
44

---