TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2020/2
Bundan tashqari, bu o‘yindan dam olish daqiqalarida ham unumli foydalanish mumkin. Bu
metod shakli feʼl so‘z turkumini o‘rganishda quyidagicha bo‘lishi mumkin. Talabadan
so‘ralishi mumkin bo‘lgan savol-topshiriqlarda feʼl so‘z turkumi ifodalangan bo‘ladi.
Masalan: 1-variant: Bo‘lishli harakatni ifodalab gap tuzing? .
تفر بتکم هب زورما وا
[ô
emrôz ba maktab raft] (U bugun maktabga bordi). .
تشون ییابیز هب ار همان مردارب
. [berâdaram
nâma râ ba zêybâyi nawešt] (Ukam xatini chiroyli yozdi). .
دناوخ ار بلاج یناتساد مرکا
[Akrâm
dâstâni-ye jâleb râ xând] (Аkram uyga berilgan hikoyani o‘qidi).
2-variant: Bo‘lishsiz harakatni ifodalab gap tuzing?
. تفرن بتکم هب زورما وا
[ô emrôz ba
maktab naraft] (U bugun maktabga bormadi)
. . تشونن ییابیز هب ار همان مردارب
[berâdaram nâma
râ ba zêybâyi nanawešt] (Ukam xatini chiroyli yozmadi). .
مرکا
دناوخن ار بلاج یناتساد
[Akrâm
dâstâni-ye jâleb râ naxând] (Аkram uyga berilgan hikoyani o‘qimadi). – “Davom ettir”
o‘yinida, o‘qituvchi hikoyani boshlab beradi. Talabalar yangi mavzuga moslab uni davom
ettiradilar. Bunda talabalarda ijodkorlik qobiliyati rivojlanib, bayon yoki insho kabi ijodiy
ishlar yozish malakasi rivojlanadi va so‘z boyligi ortadi. Bundan tashqari, ularda mustaqillik,
o‘z kuchiga ishonch hissi rivojlanadi.
“Davom ettir” interfaol o‘yinida yangi mavzu bo‘yicha feʼl ishtirok etgan qo‘shma
gaplarni talaba tomonidan to‘ldirish talab qilinadi.
1-variant: – …
ه
را
در
تفر یم بتکم هب هک تسا حبص وا
[ô sobh ke ba maktab mi raft dar râh]
U ertalab maktabga kelayotganida yo‘lda....
2-variant: –
ندش بوذ
دش دلوتم نم
فرب و دوب نشور اوه هک م
[Man motawalled šodam ke hawâ
rôšan bud wa barf zôb šodan] (Men havo ilib, qorlar erib boshlaganda tug‘ilganman.... )
3-variant: – .
میتفر شحو غاب هب ام هورگ لصحم ُهمه
[hama-ye mohassel-e gorôh-e mâ ba bâɣ-
e wahš raftêm] (Biz guruhimizdagi barcha talabalar, hayvonot bog‘iga bordik.... )
“Jonli hikoya” interfaol usulida, o‘qituvchi yangi mavzuga oid so‘zlar yozilgan
qog‘ozlarni talabalarga tarqatib beradi. Shundan so‘ng talabalar yangi mavzuga oid so‘zlar
asosida hikoya matnini tuzadilar. Hosil qilingan hikoyalarda yangi mavzu bo‘yicha feʼl ishtirok
etishi lozim. O‘qituvchi hikoyani ikkinchi marta o‘qib berganda, talabalar qo‘llaridagi
qog‘ozlarni shunday ketma-ketlikda joylashtirishlari kerakki, qog‘ozlarga yozilgan so‘zlar bir
butun hikoyani hosil qilishi lozim. Bu usulni qo‘llashda darslikdagi mashqlar yoki darslikdan
tashqari hikoya va ertaklardan foydalanishlari mumkin.
O‘yin so‘ngida talabalar tuzgan hikoyalarida feʼlga xos so‘zlarni topib, uni tahlil qilib
beradi. Hosil qilgan hikoyalarida feʼl so‘z turkumiga oid so‘z qatnashib, ular feʼlning vazifa
shakllari bilan izohlanib kelayotganligini aytishadi. Shu o‘rinda talabalar sof feʼllar bilan
birgalikda feʼlning vazifa shakllari bir butunlikda feʼllarning tarkibiy qismini tashkil
etayotganligini uqtirib o‘tishadi.
“Quruvchi” usuli talabalarni guruhlarga bo‘lib, darsda o‘tilgan mavzuni yoki yangi
mavzuni mustahkamlash qismida yoki darsdan tashqari vaqtda o‘tkazilishi mumkin.
O‘qituvchi qog‘ozdan yoki penoplast bo‘lakchalaridan g‘ishtchalar yasaydi va bu
g‘ishtchalarga “Fe’l deb nimaga aytiladi?”, “Zamon deb nima aytiladi?”, “Fe’l mayli deb
nimaga aytiladi?” kabi savollar yozilgan qog‘ozchalarni yopishtirib chiqadi. G‘ishtchalar soni
talabalar soniga teng yoki ko‘p bo‘lishi kerak, guruhlarga minora yoki devor qurishlari uchun
joy ajratiladi. Har bir guruhdan bittadan talaba chiqadi va g‘ishtchani olib savolni o‘qiydi.
Аgar savolga to‘g‘ri javob topsalar o‘zlarining maydonchalariga g‘ishtni teradilar. Аgar
noto‘g‘ri javob bersalar, o‘qituvchi g‘ishtchani olib qo‘yadi. O‘yin shu tarzda barcha talabalar
bittadan g‘ishtcha olib bo‘lgunlariga qadar davom etadi. Qurilish maydonchasida eng ko‘p
151
