Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
iste’moldan chiqqan. Shuningdek, ayrimlarida qo‘shimchalar tarkibida tovush almashinishi 
yoki tovush tushirilishi natijasida, o‘zgarishlar sodir bo‘lib, ularni to‘g‘ri belgilash imkoniyati 
yo‘qolgan. 
Yetakchi morfemada ifodalangan ma’noning bugungi kunda iste’molda bo‘lmasligi, 
ya’ni, tarixan morfemalarga ajralgan so‘z uchun yetakchi morfema vazifasini bajargan 
qismning amalda ma’no anglatmayotganligi hozirgi o‘zbek adabiy tilida soddalanish 
hodisasini yuzaga keltiruvchi asosiy sabab sifatida qaraladi. Masalan: 
burun
so‘zi diaxron 
nuqtayi nazardan so‘z yasalishi bo‘yicha tahlil qilinganda, “hidla” ma’nosini ifodalovchi 
bur
fe’liga, ot yasovchi

[
 
-un ]
 
qo‘shimchasining qo‘shilishi bilan yasalganligi, morfemik tahlil 
qilinganda esa ikkita: 
bur
yetakchi morfema va 
[ -un ]
ko‘makchi morfemaga ajratilganligi 
aniqlanadi. Sinxron nuqtayi nazardan tahlil qilinganda, yetakchi morfemaning iste’molda 
emasligi natijasida, burun so‘zi “hid biluvchi inson a’zosi” ma’nosini ifodalovchi tub so‘z 
sifatida qaraladi.
Tilimizda bunday so‘zlar soni 300 dan ortiq: 
ay
lan, 
al
da, 
al
ish, 
ar
iq, 
ay
il, 
at
a, 
bal
iq, 
baq
a, 
besh
ik, 
big
iz, 
buy
uk, 
bur
gut, 
bu
g‘
, 
bo‘r
i,