Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
Shuningdek 
san’atning 
pedagogik 
salohiyatini 
(L.V.Pron), 
madaniyat 
(O.M.Pozdnyakova), 
xalq 
badiiy 
ijodi 
(L.V.Sinitsina), 
axborot-kommunikatsion 
texnologiyalari (O.V.Ursova), psixologik-pedagogik fanlar (I.P.Konovalova), o‘quv-metodik 
majmualari (Y.V.Ganicheva), talabalik ijtimoiy ko‘ngillilik (V.V.Mitrofanenko), kommunikativ 
madaniyat (E.V.Semuxina), OTM muhiti (I.V. Manjeley), OTM gazetasi (S.O.Babikova), OAV 
(L.A.Shestakova) ajratadilar. 
Ko‘rsatilgan ishlar bizning tadqiqot ishimizning amaliy qismini ishlab chiqishga o‘z 
hissalarini qo‘shdilar.
Pedagogik salohiyat o‘qituvchining salohiyatini kasbiy amalga oshirishning unga kasbi 
tomonidan qo‘yiladigan eng to‘liq talablarga mosligi sifatida ta’riflanadi.
Pedagog shaxsining amalga oshirilgan imkoniyatlarining o‘z kasbi talablariga mosligi 
shaxsning yuqori kasbiy yutuqlarga erishishiga olib keladi.
O‘qituvchining pedagogik salohiyati yosh mutaxassisning kasbiy moslashuvi 
ko‘rsatkichlaridan biri sifatida tushuniladi.
Pedagogik salohiyatni 
biz o‘qituvchining o‘z imkoniyatlaridan foydalanib noan’anaviy 
vaziyatlarda yangi kasbiy xulq va faoliyat shakllarini ishlab chiqish hamda uzluksiz kasbiy 
o‘sishni ta’minlash imkonini belgilovchi uning tavsifi sifatida tushunamiz.
Mazkur yashirin taxmin etilgan imkoniyatni dolzarb qobiliyatda amalga oshirish uchun 
salohiyatni maqsadga muvofiq rivojlantirish zarur.
Insonning yashirin imkoniyatlariga bag‘ishlangan psixologik-pedagogik tadqiqotlar 
tahlili rivojlangan 
pedagogik salohiyatni 
mavjud hayotiy ustanovkalar va stereotiplar 
doirasidan chiqish yo‘li bilan amalga oshiriladigan hamda nostandart pedagogik vaziyatlarda 
tashabbus bilan yuzaga keladigan xulq sifatida ifodalash imkonini berdi va bunda uchta omil 
o‘zaro birlashadi: 
a) talabaning shaxsiy, ma’naviy, ijodiy, intellektual va boshqa salohiyati bilan 
ifodalangan uning imkoniyatlari;
b) mazkur imkoniyatlarga javob beruvchi va talabaning o‘z-o‘zini amalga oshirishiga 
ko‘maklashuvchi muhit;
v) talabaning o‘z imkoniyatlarini “shu yerda va shu onda” amalga oshirishga 
tayyorligi.
Shaxs salohiyatining boyligi va ko‘p qirraliligi olimlarni uning tuzilishini tizimlashtirish 
va tartibga solishga undadi. Bizga Y.M.Reznik tomonidan ifodalangan insonning shaxsiy 
salohiyatining modeli yetarlicha to‘liq tuyulib, unda komponentlar ajratilgan (axborot-
bilishga oid, ma’naviy-axloqiy, reproduktiv, kasbiy-malakaviy, tashkiliy-kommunikatsion). 
Uning metodologik yondashuvga asoslanib, biz rivojlangan pedagogik salohiyat va uning 
komponentlariga o‘z ta’rifimizni ishlab chiqdik. Bizning ishimizning mohiyatli asosini 
o‘qituvchi salohiyatining kasbiy-malakali va tashkiliy-kommunikatsion tashkil etuvchilari 
tashkil qildilar. 
Kasbiy-malakaviy tashkil etuvchi kasbiy bilim va ko‘nikmalarni qamrab olib, 
pedagogning an’anaviy boshqaruvchilik vazifasini amalga oshirishga – sinfning ta’lim-
tarbiyaviy faoliyatini boshqarishni amalga oshirishga imkon berdi. Tashkiliy-
kommunikatsion tashkil etuvchilarga o‘qituvchining o‘quvchilar bilan samarali o‘zaro 
aloqalarini ta’minlash, bo‘lajak hodisalarni loyihalash, maqsadni belgilash, o‘quvchilar 
106

---