|
ILMIY AXBOROTNOMA
FALSAFA
2017-yil, 2-son
mavjud sharoitlar va vaziyatga moslashtirish bilan emas, balki istiqbol uchun kurashga, faollikka
safarbar etish zarurdir.
Yosh avlodning ekologik madaniyatini shakllantirish uning axloqiy hamda estetik tarbiyasi
bilan bo
gʻliq. Zero axloqiy va estetik tarbiya insonning shaxs boʻlib yetishuvini ta’minlaydigan
uzluksiz jarayonlardan biridir.. Yaxshi fazilat nafaqat shaxs, balki jamiyatning boyligi, umuminsoniy
ma’noga ega. Ijobiy fazilatga ega b
oʻlgan kishilar tabiat goʻzalligiga oʻz hissalarini qoʻshadilar,
ekologik bilimlarning rivojlanishini tezlashtiradi. Inson bolasi ham bu yoru
gʻ olamga shunchaki
kelmaydi. Faylasuf olim Erkin Yusupovning fikricha: “Axloq borasida tubanlashish oson, lekin
yuksalish qiyin, axloqiy b
oʻhronga qarshi kurashishdan koʻra uning oldini olish oson. Qayta oyoqqa
turish qiyinligini anglagan kishi yiqilmaslikka harakat qiladi”. [3]
Inson bu yoru
gʻ olamga shunchaki kelmaydi. Hazrat Navoiy ta’biri bilan aytganda, inson
olamga kamolotga erishish uchun keladi. Shunday ekan komillikka tomon y
oʻnalish bevosita
ma’naviylik tomon borish demakdir. Shu
oʻrinda “komillik” tushunchasiga toʻxtab oʻtishni maqsadga
muvofiq, deb bilamiz.
Ma’lumki, “komillik” tushunchasining xilma – xil talqinlari bor. Diniy ta’limotlarda komillik
timsoli sifatida Haq nazarda tutiladi. Insonning kamolotga erishuvi Haqqa talpinishidir. “Hujjatul
Islom” Imom Abu Homid al-
Gʻazzoliy «Kimyoi saodat» asarida yozadilar: «Inson farishta va
hayvon orasidagi maxluqdir. Hayvon rivojlanmaydi, chunki uning kamolot quvvati y
oʻq. Farishta ham
rivojlanmaydi, chunki uning
oʻzi pok ilohiy nurdan iborat, faqat insonlardagina rivojlanish, ruhiy
kamolot hislati mavjud».[4] Demak insonni tarbiyalash, moddiy - hayvoniy hirslarni barham ettirib,
ilohiy – rahmoniy sifatlarini k
oʻpaytirish mumkin. Komil inson - jamiki insonlarning haqiqatidir,
ya’ni odamiylar odamiysidir. Najmiddin Komilov aytganidek, “Komil inson - bir ideal, barcha
dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi Mutloq ruhga tutash, fayz-u karomatdan serob, surat-u
siyrati saranjom, qalbi ezgu tuy
gʻularga limmo–lim pokiza zot”. [5]
Komillikning har bir davrga xos ijtimoiy mezonlari mavjud. Buning boisi shuki, odamzod aqliy,
axloqiy va estetik, ruhiy va jismoniy iqtidori, iste’dodi, salohiyati jihatidan bir–biridan farqlanadi.
Darhaqiqat bir–biridan farqlanuvchi insonlarni axloqiy-estetik tarbiya orqali komillikka yetkazish
mumkin.
Aziziddin Nasafiy komil insonga ta’rif berib yozadi: “Bilgilki, komil inson deb shariat va tariqat
va haqiqatda yetuk b
oʻlgan odamga aytadilar va agar bu iborani tushunmasang, boshqa ibora bilan
aytayin: bilgilki komil inson shunday insondirkim, unda quyidagi t
oʻrt narsa kamolga etgan boʻlsin:
yaxshi s
oʻz, yaxshi fe’l, yaxshi axloq va maorif”.[6]
Aziziddin Nasafiy kamolotning belgisi sifatida ikki narsani asos qilib olgan. Buning biri –
axloq b
oʻlsa, ikkinchisi – oʻz - oʻzini tanish. Shu ikki asosning bor yoki yoʻqligiga qarab u
odamlarni uch toifaga ajratgan.
Birinchi qism odamlar - aslida axloqiy xislatlar bilan bezanmagan va
oʻz – oʻzini tanimagan
odamlar. Ikkinchilari -aslida axloqiy hislatlar bilan bezangan, ammo
oʻz – oʻzini tanimagan odamlar.
Uchinchi toifa odamlar - aslida axloqiy xislatlar bilan bezangan va
oʻz – oʻzini tanigan odamlar.
Shu tariqa, komil insonning
oʻziga xos axloq qoidasi ishlab chiqilgan boʻlib, bu sifatlarga ega
b
oʻlish har bir odamni tabiatga axloqiy munosabatda boʻlishi deb qarash mumkin. Yana shuni
ta’kidlash lozimki,
oʻrta asrlardagi yaxshi axloq, komil inson haqidagi tushunchalar nisbiy xarakterga
ega. Ammo masala qanday q
oʻyilishidan qat’iy nazar, ekologik, axloqiy-estetik bilimlarga ega boʻlgan
inson haqidagi
gʻoyalar katta ijtimoiy-axloqiy ahamiyatga ega boʻladi.
Inson t
oʻgʻri tarbiya topmasa, uning xatti–harakatlari tabiatga zarar keltiradi. Hazrat Mirzo
Abdulqodir Bedil ta’kidlaganlaridek, “Agar me’mor dastlaki
gʻishtni toʻgʻri qoʻymasa, devor
yulduzlarga etsa ham qiyshiq b
oʻlib qolaveradi”. Bundan koʻrinib turibdiki, tabiatda yuzaga
kelayotgan barcha muammolar yechimi ma’naviy–axloqiy jihatdan yetuk kishilarning fidokorona,
halol mehnati, hamkorligi, iymon–e’tiqodi asosida r
oʻyobga chiqadi.
Ekologik, axloqiy va estetik tarbiyani shakllantiradigan, mustahkamlaydigan va
uy
gʻunlashtiradigan bir qator vositalar mavjud. Ular tabiatni axloqiy va estetik tarbiyaviy asoslari
bilan uzviy bo
gʻlangan holda ijodiy yondashuv asosida qaror topadi.
Ekologik, axloqiy va estetik tarbiya vositalarining bir qismi an’anaviy tarbiya vositalari b
oʻlsa,
yana bir qismi zamonaviy vositalardir. Odatda har ikki turdagi vositalardan foydalaniladi. Chunonchi,
maktabgacha b
oʻlgan ekologik axloqiy tarbiyada ertak va rivoyatlar vositasidagi an’anaviy tarbiya
54
Do'stlaringiz bilan baham: |
