Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA  
 
      IQTISODIYOT                        
          2017-yil, 2-son 
Bugungi innovatsion rivojlanish sharoitida mamlakatimizning k
oʻp millionli mehnat 
resurslarning  oqilona ish bilan bandligini ta’minlash zaruriyati tu
gʻilmoqda. Shu sababli aholing ish 
bilan bandligini ta’minlash va uni oshirish y
oʻllari dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. 
Oʻzbekiston Respublikasida olib borilayotgan barcha ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning bosh va 
eng muhim maqsadi bu –  aholining farovonligini oshirish va tumush darajasini yaxshilashni tashkil 
etadi. Aholi farovonligini ta’minlashda davlatning passiv va aktiv siyosatlari mavjud b
oʻlib, passiv 
siyosatlari bu aholiga ijtimoiy-ma’naviy k
oʻmaklarni keltirib oʻtish mumkin. Aktiv siyosati esa davlat 
tomonidan aholini ish bilan band qilish va shu orqali aholining  farovonligi va turmush darajasini 
yaxshilashdir.  
Aholining ish bilan bandlik konsepsiyasi jamiyat ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishning muayyan 
bosqichidagi ish bilan ta’minlanishning xususiyatini ochib beradigan qarashlar, tasavvurlar tizimidir. 
Bunday nazariy tushunchalar markaziga uni rivojlantirishning ijtimoiy bozor tipidagi davlat uchun xos 
b
oʻlgan obyektiv jarayonlarini hisobga oluvchi ish bilan ta’minlanishning shakllanishi qoʻyiladi. Bu 
oʻz navbatida muayyan davr mobaynidagi qoʻyilgan maqsadlarga erishishning real imkoniyatlari bilan 
cheklanmaydi. 
Respublikamiz iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning bozor modellariga t
oʻliq  oʻtishi aholi ish 
bilan bandligining istiqbolini belgilash sohasida bir qator murakkab va k
oʻp aspektli vazifalarni 
q
oʻyadi. Istiqbollash mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini belgilash va uning aniq parametrlarini 
ishlab chiqish maqsadida amalga oshiriladi. Istiqbol k
oʻrsatkichlari yordamida mamlakatni yaqin 
kelgusida rivojlantirish dasturlari, konsepsiyalari va amalga oshiriladigan chora-tadbirlarning aniq 
y
oʻnalishlari belgilanadi. Shu bois belgilanadigan istiqbol koʻrsatkichlari aniqlilik, hisob-kitobga 
egalik, asoslanganlik, tekshirilganlik va k
oʻp omillik kabi xususiyatlarga ega boʻlishi lozim.  
Mamlakat mehnat bozorining istiqbol k
oʻrsatkichlari bevosita demografik omillarga bogʻliqdir. 
Chunki aynan demografik jarayonlargina kelgusida mehnat salohiyatining miqdor va sifat jihatdan 
shakllanishi, taqsimlanishi, ishchi kuchiga aylanishi va taklif sifatida mehnat bozorida paydo 
b
oʻlishini ta’minlaydi.  
Ish bilan bandlik masalalarini k
oʻrib chiqayotganda mehnat va ish bilan bandlik oʻrtasidagi aniq 
farqni ajrata bilish kerak. Mehnat - insonning 
oʻziga xos xususiyatlariga ega boʻlgan faoliyati boʻlib, 
harakatlarni anglatganligi, kuch-quvvat sarflanishi, natijadorlik, ijtimoiy foydalilik va hokazolar shular 
jumlasiga kiradi. Mehnat vaqt xususiyatiga ega, u b
oʻlinadi va dam olish bilan almashinib turadi. 
Mehnat  -  ishchi kuchini ishlab chiqishda ishlatish jarayonidir. Ish bilan bandlik insonning mehnat 
qilish munosabati bilan va mehnat sohasidagi yehtiyojlarni qondirish bilan bo
gʻliq holda kechadigan 
ijtimoiy rivojlanishning muhim tomonlaridan biridir. Mehnatdan farqli 
oʻlaroq, ish bilan bandlikni 
odamlarning aniq ish joyidagi amaliy faoliyatiga tenglashtirib b
oʻlmaydi. Ish bilan bandlik mehnatga 
layoqatli odamlarning ish bilan qanday ta’minlanganligini k
oʻrsatadi. Boshqacha qilib aytganda, 
odamni ish bilan band hisoblash uchun u biron-bir jamoaning a’zosi b
oʻlishi yoki oʻz ishini yaratishi 
kerak (1-rasm).