|
ILMIY AXBOROTNOMA
IQTISODIYOT
2017-yil, 2-son
bilan tenglashtirilganda ishchi kuchini aniq qoniqish darajasini ifoda etadi. Ishchi kuchi
raqobatbardoshligi kadrlar marketingi izlanishlari natijasida aniqlanadi va ishchi kuchi kapitalining
insoniyatga sifatli baho berish k
oʻrsatkichi hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnatga b
oʻlgan talabni ragʻbatlantirishning birdan-bir vositasi
investitsiyalar samaradorligini ta’minlashdir. Mehnatga b
oʻlgan talabning navbatdagi omili oʻzaro bir-
birini t
oʻldiradigan mehnat resurslari bilan bogʻliqdir. Agar bitta stanokni xodim boshqarsa va bu
xildagi stanoklar narxi oshsa, u holda bu stanoklarda ishlaydigan ishchilarga talab boshqa teng
sharoitlarda pasayadi va aksincha b
oʻladi.
Qishloq mehnat bozorida ortiqcha mehnat resurslari raqobatbardosh ishchi kuchiga talabning oshishi
va uning taklifi pasayishiga bevosita ta’sir etuvchi omillarni
oʻrganish muhim hisoblanadi. Ishchi kuchiga
talabning oshishini asoslovchi omillarga quyidagilar kiradi: noqishloq x
oʻjaligi tarmoqlarida yangi ish
joylarini yaratish, mehnat q
oʻllaniladigan amaldagi mintaqalarni texnik qayta jihozlash,
modernizatsiyalash, qayta ta’mirlash, xorijiy sarmoyalarni jalb qilish, yangi yerlarni
oʻzlashtirish, qayta
ishlash sanoati, xizmatlar k
oʻrsatish va shaxsiy mehnat faoliyati koʻlamini kengaytirish, kichik va oʻrta
biznes hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va boshqalar. Shu bilan bir vaqtda ishchi kuchi taklifini
pasaytiruvchi omillar vujudga keladi va ular ta’sir qila boshlaydi: shaxsiy yordamchi x
oʻjalik, yakka
mehnat faoliyati, xususiy tadbirkorlik va
oʻz-oʻzini band qilishning boshqa sohalarini rivojlantirish,
bandlikning noan’anaviy shakllarini kengaytirish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning bozor
usullarini tatbiq etish, inflyatsiya va ishsizlikni pasaytirish, mahalliy kadrlarning raqobatbardoshligi,
safarbarligi va malakasini oshirish va boshqalar [1].
Mehnat bozori konyunkturasini shakllanishining ijtimoiy shart-sharoitlari orasida yollanma
xodimlar va ish beruvchilar sifat k
oʻrsatkichlarining oshishi yetakchi oʻrin egallaydi. Agrosanoat
majmuasi va xizmat k
oʻrsatish tarmoqlari koʻlamlarining kengayishi, ularning intensiv rivojlanishi,
oʻz vaqtida moddiy-texnik va moliyaviy resurslar bilan ta’minlanishi ishchi kuchining qayta
tayyorgarlikdan
oʻtishini va yangi zamonaviy kasblarni oʻzlashtirishni talab qiladi.
Shu bilan birga shunday omillar ham borki, ular kompleks holida raqobatbardosh ishchi kuchi
taklifining shakllanishi holatiga sezilarli darajada ta’sir k
oʻrsatadi. Ularga quyidagilar kiradi: ishlashni
xohlovchilar, yollangan xodimlar va ish beruvchilarning tabiiy va mexanik harakatlari; yollanma
mehnatni tashkil qilishning turli-tuman uslublari; turmush uchun zarur b
oʻlgan mablagʻlar
jam
gʻarmasi, yollangan xodimlarning pul daromadlari; nafaqaxoʻrlar va bolalik ayollarning mehnat
va ijtimoiy pensiyalari, imtiyozlari va kafolatlari; kasbiy tayyorlash yoki qayta tayyorlash va
malakasini oshirishga zaruriyati b
oʻlgan shaxslarni mablagʻlar bilan ta’minlovchi davlat, korxona va
oilaning moliyaviy imkoniyatlari; shaxsiy yordamchi x
oʻjaligida va yollanmasdan “uy mehnati”da
band b
oʻlganlarning soni; qurolli kuchlarda xizmat qiluvchilar soni va ularda xizmat qilish muddati;
muqobil va malakali kasbiy xizmatlarni takomillashtirish va boshqalar.
Qishloq mehnat bozorida raqobatbardosh ishchi kuchi taklifining sifat tarkibiga va
k
oʻrsatkichlariga toʻsiq boʻladigan bir qator cheklovchi mezonlar ham mavjud: mehnatni
q
oʻllanishning noqishloq xoʻjaligi mintaqalari yaxshi rivojlanmaganligi; mehnat haqining past
darajasi; iste’mol tovarlarining qimmatlashuvi; yollanma ishchi kuchining malakasi va safarbarligi
pastligi; ish beruvchilarning yetarlicha tajribaga ega emasliklari ishchi kuchi sifat tarkibiga bevosita
ta’sir etadi.
Raqobatbardosh ishchi kuchiga b
oʻlgan taklifni kamaytirish, shuningdek, ularning mehnat
bozoriga oqib kelishini qisqartirish va boshqa joyga ketishini ra
gʻbatlantirish hamda ish vaqti va
mavjud ish joylarini ijtimoiy ishlab chiqarishda band b
oʻlganlar oʻrtasida qayta taqsimlash orqali
samarali bandligini tashkil etish mumkin. Respublikamizda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»
asosida umumta’lim dasturlarini kengaytirish va
oʻqish muddatini uzaytirish bilan kasbiy
tayyorgarlikni yaxshilash,
oʻquv yurtlarida kunduzgi ta’lim olinadigan oʻquv oʻrinlarini koʻpaytirish
va ishlab chiqarishdan ajralgan holda
oʻqiyotganlarga stipendiyalar miqdorini oshirish, ayollarga bola
parvarishi uchun t
oʻlanadigan nafaqalar va beriladigan ta’til muddatini koʻpaytirish, mehnat stajini
hisoblashda ularga imtiyoz berish va boshqa beriladigan ijtimoiy t
oʻlovlarni miqdorini oshirishorqali
qishloq mehnat bozoriga ishchi kuchining oqib kelishini kamaytirish chora-tadbirlari hisoblanadi.
Bu esa ishchi kuchining qishloq mehnat bozoriga kirib kelishiga t
oʻsiq boʻladi. Shuning uchun
raqobardosh ishchi kuchiga talab yuqori b
oʻlgan hududlariga yoʻnaltirish, yangi ish joylarini tashkil
etish, xususiy sektorni rivojlantirish zarur hisoblanadi. Davlat tomonidan ishchi kuchiga b
oʻlgan talab
va taklifni muvozanatga keltirish va mehnat bozorining tartibga solinishi maqsadga muvofiq
136
Do'stlaringiz bilan baham: |
