Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA  
 
      IQTISODIYOT                        
          2017-yil, 2-son 
Maqsadga muvofiq yondashuv doirasida samaradorlikning  quyidagi k
oʻrinishlarini ajratib 
k
oʻrsatish mumkin: 
− 
tashqi samaradorlik, (tashkilot tashqi imkoniyatlaridan foydalanish nuqtaiy  nazaridan 
samaradorlik) uni hisoblash oldindan rejalashtirilgan natijalarni biror bir jarayonning bajarilishi orqali 
olingan natijalarga nisbati sifatida aniqlanadi;  
− 
ichki samaradorlik, (tashkilotlarning  ichki imkoniyatlaridan foydalanish nuqtaiy 
nazaridan samaradorlik) uni hisoblash minimal zarur resurslarni foydalanishga m
oʻljallangan rejalarga 
nisbati sifatida amalga oshiriladi;  
− 
umumiy samaradorlik, (tashqi va ichki samaradorlik asosida aniqlanadi).  
Umumiy samaradorlik tushunchasi dastlab P.Druker tomonidan taklif qilingan.  
Shuni ta’kidlash lozimki, amerikalik iqtisodchilar tomonidan taklif qilingan samaradorlik talqini 
keng maqsadlarda foydalanish mumkin, ya’ni nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy, madaniy va tabiatni 
muhofaza qilish va boshqalarda foydalanish mumkin. Shuninngdek,  servis iqtisodiyotida mazkur 
yondashuv asosiy ahamiyatga ega. 
Samaradorlikni hisoblashni maqsadga y
oʻnaltirganlik yondashuvi asoschilaridan biri amerikalik 
G.Emersondir. U 
oʻzining «samaradorlikning un ikki tamoyili» nomli asari «tvelve prinsiples of 
efficiency 1912) asarida unumdorlikni samaradorlikni un ikki tamoyilidan biri deb aytadi. Ammo 
G.Emersonning fikricha, unumdorlik va samaradorlik teng k
oʻrsatkichlar emas. Shuni aytish kerakki, 
G.Emersonning samarali ishlab chiqarishning yuqori unumdorligini birlamchi vazifa qilib q
oʻymaydi 
[9].  
Samaradorlikni hisoblashda maqsadga y
oʻnaltirilganlik yondashuvi rossiyalik iqtisodchi olimlar 
tomonidan ham keng yoritilgan.  
Xususan, O.B.Agabekyan, N.A.Gorelov, A.Shafronovlar ushbu  yondashuvni yoqlab chiqqan, 
masalan,  N.A.Gorelov «Unumdorlik faqat mahsulot ishlab chiqarish faoliyatini ifoda etadi, ishlab 
chiqarish samaradorligi esa murakkab, kompleks kategoriya b
oʻlib, mehnat jarayonida ishchi kuchini 
takror ishlab chiqarish harakteri va unumdorlik darajasi hamda  mahsulot realizatsiyasi b
oʻyicha 
korxonaning muvaffaqiyatli faoliyati bilan belgilanadi [4]deb ta’kidlaydi.  
Samaradorlikni  hisoblashda  maqsadga y
oʻnaltirilgan yondashuvda D.Djobber ham  oʻz  fikrini 
bildirgan. U samaradorlik va unumdorlikni quyidagicha  tasniflaydi:  unumdorlik  ishlab chiqarish 
korxonasi tomonidan tejamkorlik asosida mahsulot ishlab chiqarish bilan belgilanadi. Uning fikricha, 
samaradorlik «zarur b
oʻlgan narsani» yaratish qobiliyatidir. Djobber unumdorlik va samaradorlik 
oʻrtasidaoʻzaro bogʻliqlikni quyidagicha belgilaydi (3-jadval).