Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal



Download 2,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet131/301
Sana21.07.2021
Hajmi2,42 Mb.
#125429
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   301
Bog'liq
Le5R6spIug ilmiy jurnal

ILMIY AXBOROTNOMA 
   
FALSAFA 
      
 
      2017-yil, 2-son 
Kim anga Jibril bila bergum payom. 
Emdi ando
gʻ Odamiyni, ey zamin, 
Sandin etgum hal ani ushbu hiyn. 
[KM.1.11b] 
Ruhoniylar Allohning qudratini namoyish qilish  uchun shu rivoyatni qurol qilib oldilar, Sanoiy 
esa insonning tabiatini tushunish, inson tabiatidagi ezgulik va yovuzlik manbalarini k
oʻrsatish uchun 
bu rivoyatdan foydalangan edi. Muallif afsonani rivojlantirib, inson zoti k
oʻpaygach, nopok kishilar 
vujudga kelib, nomunosib ishlar bilan shu
gʻullandilar, haqiqatan ham qon toʻkib,  yerni bulgʻadilar, 
shafqatsizlik qildilar. Demak, Yer haq b
oʻlib chiqdi. Agar mantiqan fikr yuritilsa, Sanoiy buning 
uchun Allohni ayblamasa ham, har holda rivoyatning bayoniga k
oʻra badiiy va haqiqiy voqelik 
oʻrtasidagi ziddiyatni payqab olish mumkin. 
SHu tariqa xorazmlik muallifning mulohazalarida Ibn Sino bilan Forobiy falsafiy asarlarining 
ta’siri sezilib turibdi. U afsonaning mazmunini yakunlab, 
oʻz nuqtaiy  nazaridan barcha illatlar va 
yanglishishlar inson tabiatining 
oʻzidan kelib chiqadi, deb ta’kidladi. Muallifning bu xulosasi 
mutaassib ruhoniylarning fikriga zid edi. Sanoiy Forobiy va Ibn Sinoga ergashib, barcha illatlarning 
ildizini ochishga intildi, komillikka pastkash nafsni jilovlash va ruhni tozalash orqali erishish 
mumkinligini uqtirdi. Uning fikricha, shuhrat qozonish, yaxshi nom qoldirish va ruhiy yetuklikka 
yetishish uchun ezgu ishlarni amalga oshirish, halollik bilan  kun k
oʻrish, boshqalarga ziyon-zahmat 
yetkazmaslik kerak. K
oʻrinib turibdiki, Sanoiyning ma’naviy komil inson toʻgʻrisidagi tasavvuri 
qandaydir  model yoki sxema emas, mavhum falsafiy tushuncha emas, u aniq-ravshan, tushunsa 
b
oʻladigan amaliy ahamiyatga ega boʻlgan ta’limot boʻlib, shaxsni takomillashtirish yoʻli bilan 
jamiyatni yangilashni nazarda tutadi. Darhaqiqat, ushbu asar hayot taqozosi bilan dunyoga 
kelganligini muallifning 
oʻzi ta’kidlab oʻtadi. 
“Kanz-ul-maorif”ning muqaddimasida jamiyat qattiq tanqid ostiga olinadi. Yovuz  niyatli 
kishilar shu qadar k
oʻpayib ketganki, deb yozadi u goʻyo qiyomat qoyim yaqinlashib qolganday: 
odamlar insoniylik qiyofasini y
oʻqotib, bir-birlariga koʻmaklashishni xayollariga ham keltirmaydilar. 
Ular vahshiy hayvonlarga 
oʻxshab,  oʻljaga yopishadilar, bir-birlarini  gʻajiydilar, inson zotiga dogʻ 
tushiradilar. Ularning faqat qiyofasi odamga o
ʻxshaydi. (“U inson emas,  niqobdir”)  [1,14b-15a]. 
Buning sababi bitta: jamiyatga razolat va kasofat asos b
oʻlgan (“Adolat yoʻli unutilgan, zoʻravonlik 
usullari t
oʻlib-toshgan”). Shu sababli, bordi-yu, hayot chamanida chechak bosh koʻtarsa, shu ondayoq 
vabo tegib, s
oʻladi, deydi gʻazab bilan u. 
Sanoiy 
oʻzi yashab turgan jamiyatning illatlari odamlarning umriga zomin boʻlayotganidan juda 
tashvishga tushadi: “kattadan kichikkacha 
oʻz domiga olgan” illat koʻzlarni koʻr, quloqlarni kar qiladi, 
odamlarning his-tuy
gʻularini soʻldiradi: “Odamlarning qalbi soʻngan, shu boisdan inson ruhi ularning 
nopok tanasini tark etadi” [1,15 a]. Bu kimsalar  riyokorlik bilan 
oʻzlarini beozor qilib koʻrsatadilar: 
shafqatsiz qalblarini yashirib, bazmu jamshidlarda tabassum bilan sharob tutadilar, deb yozadi u afsus 
nadomat bilan.  
Shoir  riyokorlik niqobidagi shafqatsizlik psixologiyasini ochib berishga intilayotganini k
oʻrib 
turibmiz. Uning hajviy ruhdagi tanqidi 
oʻz zamonidagi jamiyatga chiqarilgan hukmdek yangraydi. 
Ayni vaqtda Sanoiy fosh qilish bilan birga, ezgulikni qaror toptirishga intiladi, qalbida alam 
bilan q
oʻliga qalam oladi. Jamiyatning barcha illatlari uning fikricha ma’naviy qashshoqlikdan kelib 
chiqadi, ularga vijdonlilik, insoniylik udumlarini, ruh g
oʻzalligi va oliyjanobligi mohiyatini 
tushuntirmoq kerak. Shu tariqa ezgulik va ma’rifat uru
gʻlarini sochish mumkin. 
Bobojon Sanoiyning maslagi ana shunday. U 
oʻzining butun ilmiy va adabiy faoliyatini shu 
oliyjanob maqsadga ba
gʻishladi, u naqadar soddadil boʻlmasin,  odamlarni haq yoʻliga qaytarish 
mumkinligiga, jamiyatni yaxshi namunalar, insoniylik 
gʻoyalari yordamida qabohatdan tozalash 
mumkinligiga qalban ishonar edi. Bu 
oʻrinda u soʻfiylik ta’limotiga, ma’naviy goʻzal komil inson 
gʻoyalariga tayanar edi. Bu ta’limot feodal muhitda yashab turgan, uning asoslari chirib borishini 
k
oʻrib turgan va mushkul ahvoldan qutulish yoʻllarini izlaydigan ijodkor shaxs uchun birdan-bir 
t
oʻgʻri yoʻldek tuyular edi.  
S
oʻfiylik Sanoiyga insonparvarlik gʻoyalarini, xalq savodini chiqarish talabini targʻib qilish 
imkonini ochar edi. 
Oʻsha zamon sharoitida uning fikr-mulohazalari gʻoyat ilgʻor ahamiyatga molik 
edi. Befarqlikni u jaholat manbai deb bilar, odamlarni harakatchanlikka, 
oʻzi va hayot haqida, tevarak-
80 



Download 2,42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   301




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish