Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

mening
, so‘zim qiyildi 
mening
,
Po‘lat til topib oldim, havo so‘z topib oldim.
Qorachaqmoq cho‘qilab bag‘rim o‘yildi 
mening
,
Tilim tiyildi
 mening,
so‘zim qiyildi 
mening
(Hamal ayvoni, 3-bet). 
She’riyatda, odatda, shoir birinchi misrani qaysi so‘z tartibida bayon qilsa, qolgan misralar shu 
qolipda davom etadi. Ko‘rinib turibdiki, Sh.Rahmonning birgina she’ri paradigmasi tuzib chiqilganda 
aksariyat bandlarda gap bo‘laklari tartibi har xil. 
Sh.Rahmonda inversiyaning noyob namunalarini uchratish mumkin: 
Endi safsar kechalarda oq 
mash’alalar tutib ulug‘vor 
kengliklarda kezar chiroyli 
kunduzlarni axtarib bahor. 
Nasrga aylanganda: Bahor endi chiroyli kunduzlarni axtarib safsar kechalarda oq mash’alalar 
tutib ulug‘vor kengliklarda kezar.
Muallif 
oq, ulug‘vor, chiroyli
so‘zlarini misralar oxirida keltirib, 
bahorning sifatlarini ta’sirli ifodalamoqda. Bu – so‘z tartibining qudrati. Nasrga o‘tkazilganda oq – 
mash’alaning belgisi, ulug‘vor – kengliklarga taalluqli, chiroyli –kunduzning sifati, she’rda esa ular 
bahorning xususiyatlarini ifodalamoqda. 
Inversiyalarning sodir bo‘lishida shoir shaxsiyati ham, uning ifoda uslubi, maqsadi nihoyatda katta 
ahamiyatga ega. Sh.Rahmon she’riyatining asosiy qismi mazmunan da’vat, chorlov shaklida bo‘ganligi 
uchun ham shoir ijodidagi inversiya, uning so‘z tartibidan foydalanish mahorati o‘ziga xosdir: 
Jangda 
o‘lgan emas biror bahodir, 
bari halok bo‘lgan xiyonatlardan, 
toshday uxlaganda to‘shlarin ochib 
yo zahar qo‘shilgan ziyofatlardan. 
She’riy asarlarda inversiyaning ishtirokini ikki holatini farqlash kerak
: 
1.
She’r misralarining mutlaq inversiyaga uchrashi. 
2.
Odatiy va noodatiy so‘z tartibining baravar qo‘llanilishi – aralash inversiya. 
I.Mirzo she’riyatining tili haqida to‘xtalinadigan bo‘lsa, ijodkor yoyiq undalma va uyushiq 
bo‘laklardan juda ko‘p foydalanishiga guvoh bo‘lish mumkin. Ayrim she’rlarida o‘zgargan tartibdan 
ko‘ra oddiy tartib hukmron. Quyidagi she’rning birinchi bandi inversiyaga asoslangan: 
Yiroqlarda do‘ndirasiz