Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son 
135 
birgalikda uning o‘sishi va rivojlanishiga ham u yoki bu darajada ta’sir qiladi. Umuman olganda jismoniy 
yuklama tushunchasi sportchi organizmiga beriladigan jismoniy mashqlar hajmi bilan tavsiflanadi. Jismoniy 
mashqlarning hajmi esa o‘z-o‘zidan mashqning shiddatliligi, mashqning qaytarilish soni va mashqning 
intensivligi kabi komponentlardan iborat [2, 3, 5]. 
Jismoniy yuklamalarning hajmi mashqning murakkablik koeffitsiyentiga ham bog‘liqligini alohida aytib 
o‘tish lozim. Mashqning murakkablik koeffitsiyenti qanchalik katta bo‘lsa, uni o‘zlashtirish shu darajada 
murakkab bo‘ladi. Mos ravishda jismoniy yuklamalar hajmi ham ortib boradi. Sport nazariyasiga doir ayrim 
adabiyotlarda [1, 2, 4] jismoniy yuklamalarni sportchi organizmiga mos tarzda berish kerakligi tavsiya etiladi. 
Jismoniy yuklamalar jarayonida dastlab qaysi bir xususiyatlarni inobatga olish kerakligi to‘g‘risidagi savol 
doimiy ravishda mutaxassislarni izlanishlarga undamoqda. Shuningdek, mazkur masala bugungi, zamonaviy 
sport mashg‘ulotlarining doimiy ilmiy muammosi qatoriga kiradi. Bu kabi savollarga yetarlicha ilmiy 
asoslangan, faktlar bilan xarakterlanadigan xulosalar va yechimlar to‘laligicha yoritib berilmagan. 
Tadqiqotning tashkil qilinishi.
Zamonaviy sport mashg‘ulotlari nazariyasi va amaliyoti fani oldida 
turgan eng asosiy masalalardan biri mashg‘ulot yuklamalarini maqsadga muvofiq tashkil qilishdir. 
O‘rganilayotgan mavzuni ilmiy-nazariy jihatdan yoritish maqsadida ayrim sport turlari bo‘yicha mualliflar 
tomonidan mashg‘ulotlar tizimli ravishda pedagogik kuzatildi. Kuzatishlar va tahlillar Samarqand 
ixtisoslashtirilgan olimpiya zahiralari maktab-internatida tashkil qilindi. Turli darajadagi sportchilarning 
mashg‘ulotlari kuzatildi. Shuningdek, yetakchi murabbiylar va soha mutaxassislari bilan mavzu doirasida 
suhbatlar tashkil qilindi. Ilmiy-uslubiy adabiyotlar tahlil qilindi va o‘rganildi. Adabiyotlardan olingan 
ma’lumotlar va ularning amaliyotdagi holati qiyosiy tahlil qilindi. 
Muhokama. 
Mashg‘ulotni samarali rejalashtirish mashg‘ulot yuklamalarini asosli ravishda nazorat 
qilish va ular hajmini belgilashni yuzaga chiqaradi. Keyinchalik, murabbiy mashg‘ulot jarayonida jismoniy 
yuklamalarni bevosita nazorat qilish yoki boshqarib borish vazifasini to‘la amalga oshiradi. Ushbu jarayonni 
pedagogik qonuniyatlarga va yuqori darajadagi ilmiylikka tayangan holda olib borish maqsadga muvofiq. 
Mashg‘ulot jarayonini pedagogik nazorat qilish samarali metodlarni qo‘llash, mashqlar ketma-ketligini to‘g‘ri 
tuzish, ularni sistematik tarzda amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, bu jarayonda sport mashqi 
nazariyasining tamoyillarini inobatga olish ham muhim ahamiyatga ega. 
Jismoniy yuklamalarni pedagogik nazorat qilishda murabbiyga qo‘yiladigan eng asosiy talab bu ilmiy 
salohiyatdir. Murabbiyning ilmiy-pedagogik jihatdan mukammalligi mashq yuklamalarini pedagogik nazorat 
qilishda asosiy o‘rinda turadi. Murabbiy mashg‘ulot jarayonining har bir bosqichini nazorat qilishi, sportchi 
tomonidan bajarilayotgan mashqlarning o‘zlashtirilishini kuzatib borishi lozim. Har bir mashg‘ulot yuzasidan 
o‘zining xulosalarini shakllantirishi va ularni tizimlashtirib borishi kerak. 
Sport mashg‘ulotlari jarayonida jismoniy yuklamalarni pedagogik nazorat qilishda quyidagilarni 
inobatga olish kerak: