ILMIY AXBOROTNOMA PEDAGOGIKA 2019-yil, 6-son 79
san’atini namoyon qilishgan. Lekin har bir bayram kurashsiz o‘tmagan. Musobaqa natijasida har yili
kurashchilardan biri Sug‘diyona polvoni nomini olgan. Bayramlarda u obro‘li joyda o‘tirgan va kurash
tushishni istagan har kishini bellashuvga chaqirgan. Odatda talabgorlar ko‘p bo‘lgan. Ba’zi vaqtlarda asosiy
polvon va kuchiga ko‘ra unga munosib raqiblar o‘rtasidagi kurash hatto bir necha kun davom etgan [2].
Bundan tashqari, qadimda davlatlar va qabilalar o‘rtasidagi mojarolar ularning vakillari olishuvida hal
qilinganligi haqida ham ma’lumotlar mavjud.
Mavzuga oid adabiyotlarni tahlil qilish va yuqoridagi fikrlardan shu narsa ayon bo‘ldiki, demak
bundan ming yillar avval ham O‘zbekiston hududida usullar tizimi yetarlicha rivojlangan va aniq
shakllangan milliy kurash mavjud bo‘lgan.
Asrlar davomida shakllangan, shaxsning kamolotga erishuvida muhim ahamiyat kasb etgan kurash
ba’zi davrlarda, xususan 130 yildan ziyod vaqt davom etgan chor mustamlakasi va sho‘rolar hukmronligi
paytida anchayin zavol topdi, oyoqosti qilindi. Totalitar tuzum mustasaddilari mahalliy xalqni ruhan
ko‘taradigan, mudroq qalbini uyg‘otib, faxr va g‘urur bag‘ishlaydigan kurash singari milliy
qadriyatlarimizning payini qirqishdan manfaatdor edilar. Shu bois ham avloddan-avlodga o‘tib, sayqal
topib kelgan o‘zbek kurashi sho‘rolar davrida ro‘yobga chiqa olmadi [3].
Biroq jism-u dilida buyuk ajdodlar qoni gupurib turgan, ularning ma’naviy merosidan qandaydir
darajada bahra olgan beli baquvvat polvonlar tor doirada bo‘lsa ham kurash udumiga sodiq qoldilar.
Mustaqillik yillarida asrlar sinovidan, murakkab davrlardan mardona o‘tgan, chinakam mardlar bahsi, ezgu
niyatlar oliy maqsadlar bo‘lib e’tirof etilgan kurash yana xalq nazariga tushdi va davlat darajasidagi muhim
ishga aylandi. Bir necha yildirki jahon ommasining mehrini qozonib dunyo sport sahnasida o‘z o‘rnini
topdi.
Kurash sportini dunyoda ommaviylashuvini tahlil qilish va o‘rganish maqsadida quyidagi ishlar
amalga oshirildi:
- Kurash sportining ommaviylashuvida respublikamizda o‘tkazilgan xalqaro turnirlar va targ‘ibot-
tashviqot ishlarining o‘rnini aniqlash;
- Kurash sportining ommaviylashuvida xalqaro muhim uchrashuvlarning rolini aniqlash;
- Kurash sportining ommaviylashuvida Jahon chempionatlarining o‘rnini aniqlash.
Komiljon Yusupov tomonidan ishlab chiqilgan yangi qonun-qoidalar asosida birinchi bor 1991-yil
7-10-avgust kunlari Qashqadaryo viloyati Shahrisabz tumanida O‘rta Osiyo va Qozog‘iston
respublikalarining polvonlari ishtirokida katta kurash musobaqasi (sayli) o‘tkazildi. Ana shu yangi
qonun-qoidalar asosida 1992-yildan boshlab nufuzli bellashuvlar boshlanib ketdi. Muhtaram birinchi
Prezidentimiz Islom Karimov o‘tmishda yashab o‘tgan barcha pahlavonlar va ulug‘ allomalarning
ruhlarini shod etishni kurash bo‘yicha xalqaro turnirlar o‘tkazish bilan boshlagan edi. Qorako‘lda Tursun
ota, Shaxrisabzda Amir Temur, Surxondaryoda At-Termiziy, Buxoroda Baxouddin Naqshband,
Andijonda Bobur Mirzo, Xorazmda Pahlavon Mahmud xotirasiga bag‘ishlab Prezident sovrini uchun
o‘tkazilgan xalqaro turnirlar kurashni yuksak darajaga ko‘tarilishida, sport olamiga yangi tur bo‘lib
kirishiga katta hissa qo‘shdi. Chunki kurash ilk musobaqalardayoq jozibadorligi va jangovarligi,
go‘zalligi va halolligi bilan barcha ishtirokchilarning, xorijiy mutaxassislarning mehrini qozondi. Biroq
mamlakatimizda o‘tkazilgan bu bellashuvlar kurashni dunyo sportiga aylantirishga kamlik qilardi. Shu
sababli o‘tgan yillar maboynida kurash mutaxassislari tomonidan quyidagi ishlar amalga oshirildi:
- 1992-yili Kanadada o‘tkazilgan «dzyudo» bo‘yicha jahon chempionati hamda «dzyudo»
federatsiyasining butun jahon Kongressida ilk bor kurash (o‘zbek kurashi) targ‘ib etildi;
- 1994-yilda Xirosima shahrida bo‘lib o‘tgan Osiyo o‘yinlarida kurash musobaqalaridan yozib
olingan video tasvirlar namoyish etildi;
- 1995-yil Hindistonda o‘tkazilgan «dzyudo» federatsiyasining Osiyo Kongressida kurash haqida
atroflicha ma’lumot yetkazildi;
- 1998-yil 6-7-mart kunlari Irlandiyaning Dublin shahrida Yevropa «dzyudo» uyushmasi taftish
hay’ati yig‘ilishi o‘tkazildi. Ushbu yig‘ilishda kurash haqida yozma va video lavhalar namoyish qilindi;
- 1998-yil 15-18-aprelda Monako shahrida o‘tkazilgan «dzyudo» uyushmasining 50 yillik yubiley
Kongressiga O‘zbekistonlik vakillar (kurash sporti vakillari) taklif etildi [4].
Tinimsiz mehnat, ko‘plab izlanish va sa’y-harakatlar sababli 1998-yil 6-sentabrda Lotin Amerikasi,
Yevropa va Osiyo qit’asining 28 ta davlatidan kelgan vakillar ishtirokida Toshkentda bo‘lib o‘tgan ta’sis
kongressida Kurash Xalqaro Assotsiatsiyasi (KXA) tuzilganligi, xalqimizning milliy kadriyati «Kurash»
nomi bilan jahon maydoniga chiqqanligi e’tirof etildi.
- Kurash sportini butun dunyoda ommaviylashtirish maqsadida o‘sha yillarda Kurash Xalqaro
Assotsiatsiyasi Prezidenti bo‘lgan K.Yusupov 1993-yil Litva Prezidenti Algirdas Bazauskos bilan
uchrashdi va Litvada kurashni rivojlantirish bo‘yicha muzokara olib bordi. 2000-yil Xalqaro Olimpiada
