Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

Guldurmomo, 
Momaqaldiroq, Guldur, Gupudak momo, Momopo‘stak
yoki 
Momaguldirak
to‘g‘risida o‘ziga 
xos miflar va xalq qarashlari mavjud. XIII-XIV asrlarda yaratilgan “Attuhfatuz zakiyatu fillug‘atit 
turkiya” lug‘atida “momaqaldiroq” va “chaqmoq” ma’nolarini anglatuvchi “
kөkruk
” (yashin, 
chaqmoq) va “
jїldїrim
” so‘zlari qayd etilgan [3; 59, 76]. 
O‘zbek mifologiyasida Guldur momo (yoki momaguldirak) osmonda istiqomat qiladigan 
afsonaviy bir kampir sifatida tasavvur qilinadi. Havo guldirashi ham ana shu kampirning ishi, deb 
qaraladi. Momaqaldiroqni ayol jinsidagi mifologik personaj, deb tasavvur qilish an’anasi jahonning 
boshqa xalqlari orasida ham qayd etilgan. Xususan, abxazlar momaqaldiroqning onasi bor, deb 
hisoblashadi. Ular guldirayotgan tovush ana shu kampirning ovozi, deb biladilar. Go‘yo 
momaqaldiroq yovuz kuchlarni quvib ketayotganida uning onasi: “O‘g‘lim, ehtiyot bo‘l, odamlarga 
shikast etkazib qo‘yma!” – deb qichqirganicha bolasining orqasidan borar ekan [2;39]. 
Surxondaryoliklar orasida momaqaldiroq gumburlaganda: “
Gupudak momo suprasini qoqayapti
”, – 
degan naql mavjud [18;216]. 
Buxoro viloyatining Qorako‘l tumanidagi Tangachar qishlog‘ida yashovchi Mamatvafo 
To‘xtamishevdan 1988 yilda yozib olingan mifologik afsonada aytilishicha, osmonda bulutlarning 
ustida oq matodan ko‘ylak kiygan bir momo yashar emish. Uni 
Momaqaldiroq
deb atashar ekan. 
Uch oy qish davomida Momaqaldiroqning gilamlarini chang bosib ketarkan. Shuning uchun bahor 
kelib, havolar isib ketgach, uyidagi hamma narsasini tashqariga chiqarib yoyib, shamollatar ekan. 
Gilamlarining changini qoqayotganda osmon gumburlab sado berar ekan. Momaqaldiroq gilamini 

---

ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2019-yil, 4-son 
49 
qoqayotganda erga tushgan changlar qo‘ziqorin bo‘lib ko‘karib chiqar emish (Folklor ekspeditsiyasi 
materiallari. 1986 yil). 
Buxoro viloyatining Romitan tumanidagi Tarnaut qishlog‘ida uch oy qish mobaynida 
Momaqaldiroqning uyini chang bosadi, shuning uchun bahor kelishi bilan u changlarini qoqadi, 
shundan momaqaldiroq bo‘ladi, deydilar (Folklor ekspeditsiyasi materiallari. 1991 yilda tarnautlik 
Izzat momo Yodgorova va Mahbuba Nozimovalardan yozib olingan).
Afg‘onistonlik o‘zbeklardan yozib olingan “
Albasti momom gilamini qoqar, gilamidan olov 
chiqar
” [7;6]. topishmog‘ining javobi “momaqaldiroq” va “chaqmoq” bo‘lib, ushbu jumboq ham 
tabiiy hodisalar to‘g‘risidagi astromifologik tasavvurlar asosida yuzaga kelgan. Samarqand 
viloyatining Kattaqo‘rg‘on tumanidagi Uyshun qishlog‘ida momaqaldiroq ovozi eshitilganda: 
“
Momolarimiz gilamlarini qoqayotgani uchun momaqaldiroq bo‘layapti
”, – deydilar (Folklor 
ekspeditsiyasi materiallari. 1991 yilda Hanifa Islomovadan yozib olingan). Shu qishloqlik 73 yashar 
Karomat Boboevaning aytishicha, “momaqaldiroq bo‘lib, chaqmoq chaqqanda momolarimiz 
o‘zining eski gilamlarini qoqishadi. Bunday paytda oq kiyim kiyilmaydi, osmon gumbirlagan 
tarafga qarab:
Gulduraklar ko‘p bo‘lsin, 
Qo‘ziqorinlar ko‘p bo‘lsin, 
Qir adirlar ko‘k bo‘lsin, 
Qo‘rg‘oqchilik yo‘q bo‘lsin, 
El-u yurtimiz to‘q bo‘lsin!
– deyiladi (Folklor ekspeditsiyasi materiallari. 1991 
yil). 
Buxoro viloyatining Qorako‘l tumanidagi Qizilrovot qishlog‘ida momaqaldiroqni 
“