|
ILMIY AXBOROTNOMA
IQTISODIYOT
2017-yil, 4-son
188
bilimlarning koʻlami (hajmi) muntazam oshib boradi va real ijtimoiy-iqtisodiy hayotda qoʻllanilishi
kuchayadi.
Demak, boshqaruv fa`oliyatining bir turi sifatida bilimlarni boshqarish:
- mavjud bilimlarni aniqlash, tanlash, sintez qilish, umumlashtirish, saqlash, tiklash,
ommalashtirish orqali unga qoʻshimcha qadr qimmat beradi.
- bilimlarni foydaliligi va afzalligi toʻgʻrisidagi axborotlarni tarqatish, ommalashtirish orqali
uning iste`mol xarakterini kuchaytiradi.
- insonlarni yangi bilimlarni oʻrganishlari va oʻzlashtirishlari (oʻqish-oʻqitish jarayoni) uchun
interfaol muhitni yaratib, ularni faollashtiradi [4].
Bilimlarni boshqarishni mohiyatini toʻliqroq tushunib olish uchun uning axborotlar
menejmentidan farqini bilish lozim. Ma`lumki, axborotlar menejmenti ilmiy texnik ijod (ilmiy
yangilik) yutuqlarini tashkilot boshqaruvida foydalanishga, axborotlarni saqlash va yetkazib berish
samaradorligiga yoʻnaltirsa, bilimlarni boshqaruv esa ilmiy axborotlarni saralash, sintez qilish orqali
foydalanish uchun optimal shaklga keltirib, ularni qadr-qimmatini oshirishga yoʻnaltiradi.
Bilimlar boshqaruvini turli darajada olib borish maqsadga muvofiq. Dastlab uni alohida individ
(shaxs) darajasida olib borish lozim, chunki shaxs darajasida bilimlarni boshqarishni tashkil etilishi
uning keyingi darajalaridagi boshqaruvida ijobiy natija beradi. Bu borada mamlakatimizda olib
boriladigan islohotlar yaqqol misol boʻladi. Xususan, ta`lim sohasidagi islohotlarning asosiy maqsadi
tarbiyalanayotgan shaxslarni zamonaviy eng ilgʻor bilim va koʻnikmalarni oʻzlashtirishga
yoʻnaltirilgan. Bilimlarni boshqarishning keyingi darajasi alohida korxona, tashkilot, muassasa
miqyosida boshqarishni olib borilishidir. Bu maqsadni amalga oshirish uchun, fikrimizcha, hozirgi
iqtisodiy rivojlanish sharoitida har bir xoʻjalik yurituvchi sub’yekt iqtidorli, bilimli xodimlarni qoʻllab-
quvvatlashi, ragʻbatlantirishi, shuningdek, jamoada ijodkorlik, mehnat fa`oliyatida ilmiy yondashuv
muhitini shakllantirish zarur.
Bilimlarni boshqarishning keyingi darajasi hudud, tarmoq yoki yirik ishlab chiqarish
birlashmasi (yirik kompaniya) miqyosida, ya`ni mezodarajada uni olib borilishidir. Bunda hududning
iqtisoslashuvi, tarmoq xususiyatini inobatga olib bilim boshqaruvi yoʻlga qoʻyiladi yoki yirik ishlab
chiqarish birlashmalari miqyosida ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktirlik ishlanmalari tashkil etiladi
va amalga oshiriladi.
Bilimlarni boshqarishning keyingi darajasi bu milliy iqtisodiyot (mamlakat) miqyosidagi
iqtisodiyotdir. Boshqaruvni bu darajada optimal va samarali tashkil etilishi mamlakatda intelektual
mulk salohiyatini va undan olinadigan daromadni oshiradi. Ma`lumki, soʻngi yillarda ilmiy salohiyat
rivojlangan mamlakatlarda yaratilayotgan YaMM ning 10-15 foizi intelektual mulk savdosi hisobidan
shakllanmoqda.
Mezodarajada bilimlarni boshqaruvchi global tadqiqotlarni koordinatsiyalash asosida olib
borilib, u insoniyatni oldida turgan global muammolarni hal etish maqsadida ilmiy-tadqiqot ishlarini
olib borishni koʻzda tutadi.
Intellektual kapital va bilimlarni boshqarish muammosiga bagʻishlangan ilmiy ishlar tahlili
asosida koʻpchilik mutaxassislar bilimlarga (bilimlarni oʻzlashtirishga) quyidagi metodologik
yondashuvlarni tavsiya etishadi [5].
1) Bilimlarga intilish yondashuvi. Bu yondashuv ishlab chiqarish jarayoni va bilimlarni
oʻzlashtirishni intellektual fa`oliyat sifatida induvidual (individ) darajada tahlil qilishni talab etadi.
2) Xulq-atvor yondashuvi. Bu yondashuvning maqsadi insoniyatni barcha resurslardan samarali
foydalanishni amalga oshirish hisobiga insonlarning oʻz qobilyati va imkoniyatlarini tushunib yetishga
yordamlashish hisoblanadi.
3) Tizimli yondashuv. Bu yondashuv bilimlarga boshqaruv ob`yekti sifatida, oʻzida
boshqaruvning turli elementlarini birlashtirgan tizim sifatida qarashni talab etadi. Ushbu yondashuv
asosida “bilimlar tizimi” va “bilimlarni boshqarish tizimi” tushunchalari shakllanadi.
4) Bilimlarni boshqarishning mantiqiy yondashuvi esa bilimlar oqimini, ularning oʻzlashtirishni
va yetkazib berish jarayonini tashkil etishda namoyon boʻladi.
Bilimlarni boshqarish fa`oliyat sifatida ma`lum bir tamoyillar asosida olib boriladi. Ushbu
tamoyillarning mazmun va klassifikatsiyasi uzoq vaqt davomida shakllanib (aniqlanib) kelgan.
Boshqaruv nazariyasi boʻyicha mutaxassislar quyidagi tamoyillarni tavsiya etishgan. Bular
quyidagilar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
