Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal 2020-yil, 2-son (120) gumanitar fanlar seriyasi


ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2020-yil, 2-son



Download 4,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/177
Sana07.04.2022
Hajmi4,58 Mb.
#535457
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   177
Bog'liq
KZn9wTepWq ilmiy jurnal

ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2020-yil, 2-son 
36 
faqat Olloh taoloni deb yaxshi ko‘rmoqlik hamda qayta kofir bo‘lmoqlikdan o‘tda kuymoqdan qo‘rqqandek 
hazar qilmoqlik” [2, 341 b.]. Demak, Ollohni va uning Rasulini yaxshi ko‘rish, hatto boshqa birovni ular 
uchun yaxshi ko‘rish xudojo‘y amal qiladigan birinchi shartdir. Yaxshilikni, ezgulikni bunday teosntrik 
tushunish insondagi e’tiqodni, ishonchni mustahkamlaydi. 
Ezgulik, yaxshilik Allohdan keladigan ne’matlardir, chunki u hamma narsaga qodir, hamma 
narsani biluvchidir. “Ey robbim, bu dunyoda hayotimizni yaxshi qilgin, oxiratda ham yaxshi qilgin”, degan 
iltijoda Xudoning ezgulik, yaxshilik manbai ekani nazarda tutilgan. 
Qur’oni karimning “Baqara” surasida esa “yaxshilik (qiluvchi) – Alloh” [7, 8 b.], deb ko‘rsatiladi. 
Demak, Alloh yaxshilik manbai, agar ilmiy til bilan aytsak “Mutlaq yaxshilik”dir, chunki Uning barcha 
amallari va so‘zlari yerda ezgulikni, yaxshilikni qaror toptirish, iymon-e’tiqod orqali barcha kishilarda, 
insonlarda ezgu, yaxshi fazilatlarni shakllantirishdan iboratdir. Hatto iymon ham yaxshilikning qismidir [7, 
8 b.]. 
Yaxshilik islomda “birr” so‘zi bilan ataladi. U ikki qismga – “sila” va “ma’ruf”ga bo‘linadi. “Sila” 
minnat, evaz, qaytarishni talab qilmay mol-mulkdan tarqatish, uni sarflash demakdir. “Sila” uchun nafsning 
kenglisi, saxovatpeshalik zarur. “Ma’ruf” esa gap va amaldagi yaxshilikdir. “Gapdagi birr, ya’ni yaxshilik 
guzalkalom, go‘zal bashorat va go‘zal so‘zlarni ishlatish ila bo‘ladi. Buning boisi husni xulq va muloyim 
tabiatdir. Bu ham sahiylik kabi, chegarada bo‘lishi kerak. Agar bu ishda isrofga o‘tib ketilsa, yaltoqlikka 
aylanib, yolg‘on deb baholanadi. Agar o‘rtacha va chegaradan chiqmagan bo‘lsa, ma’ruf va maqtalgan birr, 
ya’ni yaxshilik bo‘ladi” [6, 12 b.]. Shuning uchun yaxshilikning chegarasi yo‘q deyish noto‘g‘ri, haddan 
oshgan yaxshilikning tilyog‘lamalikka, sanoxonlikka aylanish xavfi mavjud. Bunday birr – yaxshilik 
provard natijada yomonlikka, hatto yovuzlikka aylanishi mumkin. 
“Amaldagi birr- yaxshilik obro‘ni ishlatish, jon ila ko‘mak berish hamda qiyin holatda yordam 
berishlar bo‘ladi. Bu odamlarga yaxshilik qilishga muhabbat va ularning foydasini ustun qo‘yish istagidan 
kelib chiqadi... Bu ishlarda isrof va chegara yo‘q. Chunki bu kabi ishlar qancha ko‘p bo‘lsa, ikki tarafga 
shuncha foyda bo‘laveradi, o‘sha ishlarni qiluvchiga ajru savob ko‘payaveradi...” [7, 6 b.]. Aslida bu 
yaxshiliklar insonga xosdir. Demak, Allohga xos yaxshilik bilan insonga xos yaxshilik aynan voqeliklar 
emas. Allohga xos yaxshilik mutlaq yaxshilik, ya’ni chegara bilmas, yaltoqlikka, sanoxonliklikka 
aylanmaydigan, “o‘zi o‘zi uchun” yaxshilikdir. Faqat insonga xos yaxshilikda chegara bor, u haddan oshsa 
tilyog‘lamalikka, g‘arazli maqsadlarga qaratilgan maqtovga, hatti-harakatlarga aylanadi. 
Teotsentrik ma’nodagi yaxshilik islom dogmatikasiga amal qilingan hatti-harakatlarni, amallarni 
anglatadi.uning ko‘rinishlari Qur’oni karimda aniq keltirilgan. Unda deyilgan: “Yuzlaringizni Mashriq va 
Mag‘rib tomonlariga buraverishingiz yaxshilik emas, balki Allohga, oxirat kuniga, farishtalarga, kitoblarga, 
payg‘ambarlarga iymon keltirgan, o‘zi yaxshi ko‘rib turib molini qarindosh-urug‘lariga, yetim-yesirlarga, 
miskin-bechoralarga, yo‘lovchi-musofirlarga, tilanchi-gadolarga va qullarni ozod qilish yo‘lida beradigan, 
namozni to‘kis ado qilib, zakotni beradigan kishi va ahdlashganlarida ahdlariga vafo qiluvchilar va xususan 
og‘ir-yengil kunlarda va jangu jadal paytida sabr-toqat qiluvchilar yaxshi kishilardir. Ana o‘shalar chin 
iymonli kishilardir va ana o‘shalar asl taqvodordirlar” [1, 25 b.]. Mazkur oyatdan ma’lum bo‘ladiki, yaxshi 
odamlar Allohga, oxirat kuniga, farishtalar, kitoblar va payg‘ambarlarga iymon-e’tiqod qiladigan, mol-
dunyosidan faqir, yetim-yesirlarga nafaqa beradigan, besh vaqt namoz o‘qiydigan, zakot beradigan, ahdiga 
vafo qiladigan, sabr-toqatli insonlardir. Agar Allohga, oxirat kuniga, farishtalar, kitoblar va 
payg‘ambarlarga iymon-e’tiqod qilish aniq teotsentrik talab bo‘lsa, qolgan talablar ko‘proq antropotsentrik 
xususiyatlarga egadir. Hatto besh vaqt namoz o‘qish ham insonning imkoniyatlari doirasidagi talab, rukn, 
shartdir, ammo iymon-e’tiqod keltirish imkoniyatlardan yuqoridir. Ya’ni inson imkoniyatlariga qarab 
iymon-e’tiqod keltirmaydi, u insonning burchi borlig‘i, yashashining substansional asosidir. Inson ushbu 
asossiz mavjud bo‘lmaganidek, iymon-e’tiqodsiz ham yashay olmaydi. 

Download 4,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   177




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish