Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal 2020-yil, 2-son (120) gumanitar fanlar seriyasi

ILMIY AXBOROTNOMA 
OʻQITISH METODIKASI 
 
2020-yil, 2-son 
137 
maqoli qo’llanilgan: Menga yarar shul o’rin, Bir kun senga ham yarar. El aro bor bir matal: “Har kim 
ekkanin o’rar”. 
Bu kabi maqollarning berilishi asar mazmunining mag’zini ochib beradi. O’quvchilar maqollarni 
yoqtiradilar, shuning uchun ham maqollar bilan berilgan topshiriqlarni jon-dildan bajaradilar. O’qituvchi 
shularni hisobga olib, maqollar bilan xilma-xil mashqlar ishlatish orqali o’quvchilarga so’zlarning majoziy 
ma’nosini, ko’p ma’no ifodalashini amaliy singdirib boradi. 
Maqollarni o’rganish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi: 1 – 2-sinflar maqollarni o’rganishning 
birinchi bosqichi; savod o’rgatish davri maqollarni o’qish va o’rganishning tayyorlov bosqichidir. 
Maqollarni o’rganishda ko’rgazmalilik, nazariyaning amaliyot bilan bog’liqligi, ta’lim-tarbiyaning birligi 
tamoyillariga amal qilinadi. Maqollarni o’rgatish o’qituvchidan katta tayyorgarlikni talab etadi. Har bir 
darsga tayyorlanganda asar mazmuniga va unda ilgari surilgan g’oyaga mos maqol ustida qanday mashq 
uyushtirishni rejalashtirib olish lozim.
1-sinfda maqollarni asosan ifodali o’qish va yod olishga ahamiyat beriladi. Bundan tashqari, maqol 
matnidagi izohtalab so’zlar, birikmalar ustida lug’at ishi o’tkazish, badiiy til vositalari, ko’chma ma’noli, 
qarama-qarshi ma’no bildiruvchi va takrorlanib keluvchi so’zlar ma’nosi ustida alohida ish olib borishkerak 
[1.139 -140]. 
Maqol tili ustidagi 1-sinfda uyushtirilgan ishlar 2-sinfda ham davom ettiriladi. Maqol ustida ishlash 
orqali o’quvchilar uning yaratilish sababini, oddiy gapdan farqini bilib oladilar. Bundan tashqari, 2-sinfda 
o’quvchilardan matn mazmuniga mos maqollar aytishni talab qilish mumkin va bu orqali o’quvchilarning 
mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantiriladi. 2-sinf “O’qish kitobi”da “Maqol nima?” degan savolga 
quyidagicha javob berilgan: “
Maqollar xalq og’zaki ijodiga kiradi. Odamlar hayotda ko’rgan-
kechirganlari asosida maqollarni yaratadilar. Maqollar kichik hajmda bo’lib, pand-nasihat mazmunini 
ifodalaydi
” [3.5-b].
3–4-sinflarda esa maqollar maxsus darslarda va badiiy asarni o’rganish jarayonida muntazam 
o’rganib boriladi. Bu sinflarda maqollarni o’rganishdan ko’zlangan maqsad o’quvchilar dunyoqarashini 
shakllantirish, to’g’ri va ongli o’qish malakalarini takomillashtirish, maqoldagi har bir so’zning va yaxlit 
maqolning ma’nosini to’liq idrok etishga erishishdir. O’quvchilar o’qilgan matn ichidan maqollarni, 
hikmatli so’zlarni o’zi mustaqil topa olish ko’nikmasini egallashi, ular yordamida o’qilgan asarlar 
yuzasidan to’g’ri hukm chiqarishga o’rganishlari zarur. 
Biz quyida boshlang’ich sinf o’quvchilariga maqollarni savol-javob, rebus, boshqotirma kabi turli 
har xil topshiriqlar yordamida tushuntirmoqchimiz: 
I.
Berilgan maqollardagi tushib qolgan so’zlarni toping. 
1.
Hunar – bebaho …(aziz, qadriyat, boylik); 
2.
Nima eksang, shuni … (ko’rasan, o’rasan yeysan);
3.
Ilmli ming … (yashar, sanar, so’zlar); 
4.
Yersevarni – el … (qadrlar, sevar, kuylar);
5.
Yaxshilik yerda … (bo’lmas, emas, qolmas); 
6.
Hunarsiz kishi o’limga … (yaqin, teng, loyiq).
II.
“Hunar – bebaho boylik”, “Nima eksang, shuni o’rasan”, “Ilmli ming yashar”, “Yersevarni – el 
sevar”, “Yaxshilik yerda qolmas”, “Hunarsiz kishi o’limga yaqin” maqollari mazmunini ayting.