ILMIY AXBOROTNOMA OʻQITISH METODIKASI 2020-yil, 2-son 130
Keyingi paytda maktab ta’limini integratsiyalash haqida ko‘p so‘z yuritilmoqda. Olimlar va
amliyotchi o‘qituvchilar bolalarda qanday qilib dunyo to‘g‘risida yaxlit tushuncha hosil qilish va turli
fanlar bo‘yicha bilimlarni mujassamlashtirish uchun dastur tuzish to‘g‘risida bosh qotirishyapti. Bir-biriga
yaqin bo‘lgan fanlarni birlashtiruvchi kurslar tashkil etishga harakat qilinmoqda. Masalan, matematika va
chizmachilik (konstruksiyalash) tasviriy san’at va badiiy mehnatfanlari tadqiqotlari samaradorligini horijlik
pedagoglarning ko‘p yillik tadqiqotlari natijalari bo‘yicha baholash mumkin. Zero integratsiyalashgan
kurslar chet el maktablari uchun odatiy holga aylangan.
Integratsiyalashgan kurslarni takomillashtirish borasida ishlar davom etmoqda.
Jumladan, 2019 yilning 23 avgustda bo‘lib o‘tgan “Maktab ta’limini rivojlantirish umumxalq
xarakatiga aylanishi zarur” shiori ostida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida
ta’lim tizimini rivojlantirish, pedagoglarning malakasi va jamiyatdagi nufuzini oshirish, yosh avlod
ma’naviyatini yuksaltirish masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida maktablardagi ma’naviy-
tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etish, “”Milliy g‘oya”, “Odobnoma”, “Dinlar tarixi”, “Vatan
tuyg‘usi” kabi fanlarni birlashtirgan holda, yagona “Tarbiya” fanini joriy qilish zarurligi qayd etildi [1].
“Odobnoma” darsligida berilgan mavzular o‘qish darsligidagi mavzular bilan mos kelish holatlari
mavjud bo‘lganligi uchun bu predmetlarning mavzulari bilan xam integratsiyalashtirilishi mumkin bo‘ladi.
Integratsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin. Muammoning
mohiyati shundaki, usullarning biridan yuz o‘girib, ikkinchisida barcha darajada o‘qituvchilarning
(psixologik va fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar tuzishni kiritishdir.
Masalaning bunday qo‘yilishi integratsiyaning turli ta’lim pog‘onalarida turli xususiyatlarga egaligidir.
Boshlang‘ich maktabda integratsiyani bir-biriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish
maqsadga muvofiq [2].
Integratsiyalashtirilgan darslar bolalar dunyoqarashida bir butunlikni, voqealar uzviyligini
tushunishini, tabiatan anglab yetishiga o‘rgatadi. O‘qitish jarayonida integratsiyani qo‘llash nazariyasi
taraqqiyoti ilmiy pedagogik tushunchalar rivoji uchun muhim ahamiyatga ega. Integratsiya differensiya
bilan uzviy bog‘liqdir. Bu uzviylik o‘quvchilarda olayotgan bilimlarini anglashga bo‘lgan intilishlari
sistemasini barpo qilishlarida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Integratsiya jarayonini boshlang‘ich ta’limda joriy etish turli murakkabliklarga ega. Chunki
integratsiyalash yuqori sinflarda ancha qulay kechadi. Lekin boshlang‘ich sinflarda qo‘llashning o‘ziga xos
murakkabliklari mavjud. Ayniqsa, boshlang‘ich maktabda fanlararo integratsiyaning psixologik asoslari
muhim o‘rin tutadi.
O‘quv materialining ma’naviy yig‘indisini tuzish usullari eslab qolish qobiliyatining muhim
xususiyatlaridan biridir va ma’noli tayanch nuqtalarini ajratib, asosiy ma’noni nisbatan bilgan narsalariga
asosan o‘zlashtiradi. Bundan quyidagicha xulosa chiqarish mumkin. Bir fanga oid bilimlarni o‘rganish
usullarini egallash ikkinchi fanni o‘zlashtirganda o‘quvchining analitik–sintetik faoliyatini katta maqsadga
yo‘naltirilgan masalalarni echim xususiyatlariga qaratiladi va nihoyat umumiy hamda alohida turgan
masalalarni amalga oshirish, o‘qitishning hamma murakkab masalalarini echishga imkon bermaydi.
Shuning uchun har bir o‘qituvchining faol ishi fanlararo aloqalarni kuchaytirish, kengaytirish va
chuqurlashtirishdan, o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiya qilishni uyg‘unlashtirishning yechimini topish muhim
yo‘nalishlardan biri bo‘ladi va ulardan dialektik shakldagi fikrlashni shakllantirishga erishish lozim.
Fanlararo integratsiya masalasi kam e’tiborga olinganligini hisobga olib, shuni aytish mumkinki,
integratsiya bu fanlar uyg‘unligini ko‘rsatuvchi yuqori bosqichdir. Bu yo‘nalishda pedagoglar, psixologlar
va uslubchilar ayrim kuzatishlarni olib borishgan. Fanlararo bog‘liqlikning psixologik asoslariga tayangan
holda biz integratsiyani quyi sinflarda o‘zlashtirishni faollashtirish vositasi deya olamiz [5,12].
Mamlakatimizda ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo‘llanishi, mashg‘ulotlarning rang-
barang qiziqarli tarzda tashkil etilishiga olib kelishi bilan birga o‘quv materialining chuqur
o‘zlashtirilishiga ham keng imkoniyatlar yaratadi. Sir emaski, ayni vaqtda maktablarimizda an’anaviy
o‘qitish usuli keng tarqalgan. Biroq ta’lim sohasidagi islohotlarni amalga oshirishda an’anaviy ta’limning
imkoniyatlari cheklanayotganligini, muhim ta’limiy muammolar o‘z echimini topayotganligini, qator
pedagogik tajribalar ommalashayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Bu bilan rivojlangan davlatlar
miqiyosiga ta’lim jarayonini etkazish, kelgusida yoshlarni chet davlatlarda ta’lim olishga hamda tajriba
almashuvchi shaxslar qilib voyaga etkazishga erishishni ko‘zda tutadi. Buning uchun yoshlarni
boshlang‘ich sinfdanoq tayyorlashimiz, mukammal bilim egasi etib tarbiyalashimiz lozim. Darhaqiqat yosh
avlodni bilimli, ma’rifatli shaxs sifatida kamol toptirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy
etishning roli beqiyosdir. Ta’lim jarayonida egallangan bilim ko‘nikma va malakalar jahon ta’limi
andozalari talablariga javob berishini ta’minlash bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri bo‘lib
