|
Birinchi bosqich
O‘rta sinf shakllanadi, an’anaviy institutlarning transformasiya hodisasi yuz
beradi.
Ikkinchi bosqich
Jamiyatda kommunikatsiya, urbanizatsiya, innovatsiyani tarqatish jarayoni
ILMIY AXBOROTNOMA SOTSIOLOGIYA 2019-yil, 6-son
75
tezlashadi.
Uchinchi bosqich
Transformasiyani izchil davom ettirish natijasida “postmoderniti” degan
jamiyat vujudga keladi.
Ammo har bir mamlakatda siyosiy modernizasiya jarayonlarini shakllantirish uchun shart-sharoit
tug‘diradigan omillarni, albatta, hisobga olish zarur bo‘ladi:
Huquqiy omil:
fuqarolarning huquqiy ongi va madaniyatini tarbiyalashga xizmat qiluvchi tizim
(oila, maktab, oliy va o‘rta maxsus ta’lim) darajasi modernizasiyaning samaradorligiga ijobiy yoki salbiy
ta’sir etishi mumkin. Huquqiy masalalarni yaxshi bilish fuqaroning faollashuvi va ijtimoiylashuviga olib
keladi. Modernizasiyalashda aholining siyosiy ongi, bozor iqtisodi, demokratiyaning asosiy tushuncha va
tamoyillarini qabul qilishga tayyorgarlik darajasi ham muhim rol o‘ynaydi.
Iqtisodiy omil: XVII asrda Yevropadagi sanoat inqilobi iqtisodiyotni rivojlantirib, odamlarning
turmush tarzini yaxshilaydi. AQSh, Yevropa mamlakatlaridan texnika va texnologiyalarning Osiyo va
Afrika davlatlariga «eksport» qilinishi ham asta-sekinlik bilan bu o‘lkalarga g‘arbona yashash tarzini
singdira boshlaydi.
Ma’naviy-axloqiy omil:
siyosiy hokimiyat tizimida modernizasiyalash ijobiy hodisa. Ammo
ma’naviyat bobida u milliy qadriyatlar, an’ana va urf-odatlarning buzilishiga olib kelishi mumkin.
Demak, modernizasiyalashgan zamonaviy jamiyatning ustuvorlik jihatlari ko‘p. Eng muhim natija
shundan iboratki, takomilga yetgan bunday jamiyat bir qator sohalarida sezilarli ijobiy o‘zgarishlar yuz
beradi (4-jadval):
Iqtisodiy
sohada
Chuqur iqtisodiy islohotlar amalga oshiriladi, mehnat taqsimoti o‘sadi, texnologiyalar
takomillashadi, erkin raqobat usuli va tadbirkorlik uchun keng imkoniyat eshiklari ochiladi.
Xususiy mulk, innovatsion iqtisodiyot rivojlanadi.
Ijtimoiy
sohada
Individualizm, elita va o‘rta sinfning shakllanishi yuz beradi. Ta’limning keng
tarqalishi, kasbiy mahorat (professionalizm) kuchayishi, intellektual maxsus kasb
institutlari shakllanishi, ommaviy kommunikatsiyaning rivojlanishi, kengayib borayotgan
ijtimoiy makonga moslashib boruvchi yangi individual odatlar, qiziqishlar jabhasining
kengayishi, fan va texnikaga ishonchning oshishi va inson qadr-qimmatiga munosabatning
o‘zgarishi seziladi.
Siyosiy
sohada
Siyosiy partiyalar faollashadi, parlament, saylov huquqi, yashirin ovoz berish kabi
demokratik tamoyillar qaror topadi.
Ma’naviy
sohada
Madaniy tabaqalanish, ijtimoiy ongdagi sekulyarizasiya, savodxonlik ortishi, ilm-fan
va texnikaning qadriyatga aylanishi kuzatiladi.
Mavzuni yoritishda amerikalik olim Olvin Tofflerning «Uchinchi to‘lqin» asari eng yaxshi manba
vazifasini bajaradi, deb o‘ylaymiz. Olim G‘arb davlatlarida modernizatsiyalash jarayoni evolyutsion
tarixini o‘rganib, quyidagi xulosaga keladi: «o‘zgarishlarning birinchi to‘lqini – qishloq xo‘jaligi inqilobi
o‘z imkoniyatlarini namoyon etib bitirmog‘i uchun ming yil (qariyb o‘n ming yil – B.O.),
ikkinchi to‘lqin,
ya’ni sanoat sivilizatsiyasiga atigi uch yuz yil kerak bo‘lsa, uchinchi to‘lqin tarix osmonida quyunday yelib
o‘tib, bir necha o‘n yilliklarda xotima topadi. Oilaviy rishtalarning uzilishi, iqtisodiyotdagi tebranishlar,
siyosiy tizimlarning falajlanganligi, qadriyatlarimizning yemirilishi – bularning bariga Uchinchi to‘lqin o‘z
ta’sirini ko‘rsatadi. Bu yangi sivilizatsiyadir, negaki u eskisiga qarama-qarshi turadi, byurokratiyani
ag‘darib tashlaydi, milliy davlatning rolini pasaytiradi, postimperialistik dunyoning yarim mustaqil
iqtisodiyotlarining o‘sishiga yordam beradi. Bu yangi sivilizatsiya avvalgilaridan ko‘ra jo‘nroq,
samaraliroq va demokratikroq hukumatlarni talab qiladi...Ammo hammadan avval Uchinchi to‘lqin
sivilizasiyasi ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchi o‘rtasida tarixan shakllangan uzilishni yo‘qota boshlaydi,
u ertangi kunning alohida o‘ziga xos iqtisodiyotini barpo etadi» [1-181]. Yaxshi o‘xshatish va so‘nggi 50
yilda g‘arbda kechayotgan holat chiroyli tasvirlangan.
O‘zbekiston ham murakkab globallashuv va jahonda kechayotgan “to‘lqinlararo kurash”ning
girdobida yashamoqda. O. Toffler tasvirlagan «industrial dunyo» voqyealari asosan Shimoliy Amerika,
Buyuk Britaniya, G‘arbiy va Sharqiy Yevropa, SSSR, Yaponiya, Tayvan, Gonkong, Singapur, Avstraliya,
Yangi Zelandiya kabi mamlakatlarda kechayotgan bo‘lsa-da, bu – globallashuv sharoitida, xususan, yosh
davlatlar tashqi xavf-xatarlardan xoli yashaydi, degan ma’noni bildirmaydi. Biz 2000-yillardan boshlab
og‘ir moliyaviy va ma’naviy inqirozni boshdan kechirayotgan Yevropa mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy
hayotidan saboq chiqarib olishimiz kerak.
Mazkur masalaga oid tadqiqotlarni tahlil qilish asosida quyidagi xulosalarga kelindi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
