Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma ɇȺɍɑɇɕɃȼȿɋɌɇɂɄ scientific journal

 

1-rasm. Al elektrokimyoviy oksidlanishi natijasida AAO tuzilishining sxematik ko’rinishi. 

 

Alyuminiyning anodli oksidlanish jarayoni va g‘ovakli oksid qatlamining hosil qilish mexanizmi 

hali ham atroflicha o‘rganilmoqda. G‘ovakli strukturaning hosil bo‘lish jarayoni o‘zaro ikkita teskari 

reaksiyaning natijasidir: Al

2

O

3

 hosil bo‘lishi va oksidning erishi. Ushbu reaksiyalar to‘siq qatlamining 

ichida tarqalgan elektr maydon tomonidan qo‘zg‘atiladi. To‘siq qatlami ichidagi elektr maydon intensivligi 

---

ILMIY AXBOROTNOMA 

   

       KIMYO   

 

         2020-yil 5-son 

 

 

 

44 

oksidlanish jarayonida 1 V/nm tartibida bo‘ladi. Bunday yuqori maydon oksid ichidagi ion oqimini 

qo‘zg‘atish uchun kerak. Ushbu soha ham tarqatish reaksiyasini rag‘batlantiradi ("maydon yordamida 

ajratish"). Shuningdek, tunnel ta’sirida qo‘shimcha elektron oqimi paydo bo‘lishi mumkin. Alyuminiyning 

anodli oksidlanishidagi ushbu tokning o‘rni Palibroda tomonidan tavsiflangan [2-3]. 

Alyuminiyning anodli oksidlanish reaksiyasi mexanizmining so‘nggi izohlarining qisqacha 

mazmunini Brace [4], Wielage va boshqalarning monografiyasida uchratish mumkin [5]. Umumiy 

kimyoviy reaksiya quyidagicha: 

$O+

2

2ĺ$O

2

O

3

 +



 H

-

        (1) 

U ikki bosqichdan iborat: 

$Oĺ$O



 H

-

            (2) 

3H

2

2ĺ+



 2

2-

        (3) 

Oksid qatlam Al



 ionlarining metaldan eritmaga, O

2-

 ionlarining harakati esa aksincha yo‘nalishda 

harakatlanishi natijasida hosil bo‘ladi. Yuqori elektr maydoni ta’sirida alyuminiy va kislorod ionlari zaryad 

tashuvchisi bo‘lgan oksid qatlamida ion o‘tkazuvchanligi mavjud. 

Alyuminiy qatlamining xarakterli g‘ovakli tuzilishi oksidning kimyoviy va elektrokimyoviy erishi 

natijasida hosil bo‘ladi. Eritma reaksiyasiga vodorod ionlari konsentratsiyasining (1-reaksiya) oshishi va 

to‘siq qatlami ichidagi yuqori elektr maydoni ("maydonli ajratish") yordam beradi. To‘siq qatlamining 

yuqori elektr qarshiligi tufayli, Joul issiqligi elektr zaryadlari oqimi paytida o‘chiriladi, bu haroratning 

ortishiga olib keladi va oksidning tarqalish reaksiyasini kuchaytiradi. 

G‘ovakli alyuminiy oksidi qatlamlari shakllanishining elektrokimyoviy jarayonlarini 

modellashtirish va matematik tavsifini yaratishga oid ishlar qilingan [6-12]. Parkhutik va Shershulskiy [6] 

birinchi bo‘lib oksid qatlami ichidagi zaryadlarning potensial tarqalishi mumkinligini isbotladilar va buni 

Laplas tenglamasidan foydalanib hisoblash mumkin. Ikki o‘lchovli tizimdagi bir qator holatlar uchun 

eritma-oksid va oksid-metall fazalari chegaralarining joriy harakat tezligini yetarli asoslar bilan 

hisoblangan. 

Alyuminiy anodli oksidlanish jarayonining yuqorida tavsiflangan mexanizmi va uning matematik 

modellashtirilishi bilan bir qatorda, ilmiy tadqiqotchilar g‘ovakli oksid tuzilishini hosil bo‘lish jarayoniga 

ta’sir etuvchi quyidagi muhim omillarni ta’kidlaydilar: 

1.  Anodli oksidlanish jarayoniga oksid qatlam sirt yuzasining namlanishidagi mavjud farqlar ham 

ta’sir ko‘rsatishi mumkin. 

2.  Al



 ionlarining bir qismi metalldan eritmaga oksid qatlam tuzilmasiga bog‘lanmasdan chiqariladi. 

Ushbu hodisa anodli oksidlanish jarayonining joriy samaradorligini kamaytiradi. 

3.  To‘siq qatlamining qalinligi, g‘ovakliklar orasidagi masofa va ularning diametrlari kabi 

ko‘rsatkichlar anodlanish jarayonida qo‘llaniladigan kuchlanishga bog‘liq. 

Ushbu farazlar asosida Wu va boshqalar [10] tomonidan oksid qatlamning erishi, kimyoviy va 

elektrokimyoviy reaksiyalar g‘ovakli oksid qatlam tuzilishiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatmaydi deb 

ta’kidlashgan. Ammo bu farazlar boshqa ilmiy tadqiqotchilarning xulosalariga to‘g‘ri kelmagan.