Исследование тягового электрдвигателя электровоза «Узбекистон-йўловчи»

1.2. Dunyo elektr mashinasozligi rivojlanishining asosiy bosqichlari.

1876 yilda Peterburgda muhandis A.Peroskiy tramvayni elektrlashtirish bo’yicha tajribalar o’tkazdi.

1881 yilda Germaniyada birinchi marta tramvay liniyasi elektrlashtirildi.

1891 yilda xuddi shunday liniya Rossiyada (Sevastopl) da elektrlashtirildi.

1895 yilda AQSH da shahar atrofiga tramvay liniyasi elektrlashtirildi.

Barcha xollarda 500-750 V kuchlanishli o’zgarmas tok motorlari qo’llanilgan.

90 yillarning oxirida Italiyada pasaytirilgan 16 {(²/₃)} Gs chastotali, 3000 V kuchlanishli temir yo’l liniyasi elektrlashtirilgan.

Uch fazali motorlardan foydalanilgan. Bu motorlar ko’p qutibli bo’lib, qimmat va juda og’ir bo’lgan. Shunday bo’lsada o’sh apayitning o’zida rekupirasiya imkoniyati ko’zda tutilgan. [6].

XX asirning boshlarida Germaniya, Shvesiya va AQSH da 11…15 kV kuchlanishli bir fazali tokda elektrlashtirishboshlangan , lekin chastota past ya’ni 16 ²/₃ Gs bo’lgan (AQSH da 25 Gs). Motorlar esa reduktor bilan ta’minlangan.

O’sha davirning o’zida Fransiyada 1500 V o’zgarmas tok bilan elektrlashtirish ishlari boshlangan. Bu liniyalar uchun bir-uch fazali ele-

ktrovozlar qurilgan.

Vengriyada XX asrning 20 yillarida 16 kV kuchlanishli va 50 Gs chastotali elektrlashgan liniyalar tortilgan va ularda o’zgartirgichli elekt-

trovozlardan foydalanilgan. Motorlar juft qutublar sonini o’zgartirish bilan boshqarilgan.

O’tgan asirning 50 yillarida Fransiyada 22-25 kV kuchlanishli elektrlashgan liniyalar tortilib, ularda chastotali- boshqaruvga ega bo’lgan asinxron motorli elektrovoz muvofaqiyatli yurgazilgan [8,9].

O’tgan asirning 70 yillarida AQSH da 50V kuchlanish 25Gs chastotali liniya elektrlashtrilgan.

Xozirda 500-600 km/soat tezlikda harakatlanishuchun chiziqli asinxron motor ustida ilmiy ish olib borilmoqda.

Rossiyada birinchi motor Lelingratddagi “Elektrik” zavodida tayyorlangan. 1924 yil unda birinchi elektrovoz uchun elektr motor (110kVt, 660 ayl/daq.) tayyorlangan.

Shu yilning o’zida “Elektrosila” zavodida tramvaylar uchun elektr motor (50kVt, 560 ayl/daq, U=550 V) ishlab chiqarilgan.

1928 yildan boshlab barcha tortuv elektr mashinasozligi Moskvadagi “Dinamo” zavodida markazlashtirilgan.

1929 yilda 940 kVt va 650 ayl./daq. Ko’rsatkichlarga ega motor ishlab chiqarilgan.

1934 yilda 2x340 kVt quvvatga, 650 ayl./daq. Chastotali ikkilangan motor yaratilgan.

Urushdan keyingi yillarda Novocherkas va Fibilisidagi elektrovoz qurish zavodlari (NEVZ va TEVZ) rivojlanib, bugungi kungacha o’zgaruvchan va o’zgarmas tok elektrovozlarini ishlab chiqarmoqda. Elektr motorlarining quvvati yildan-yilga oshirib borilgan bo’lib 800-900 kVt gacha ko’tarilgan.Jaxon miqyosida esa bu ko’rsatgich 1000-1200 kVtni tashkil etadi.

1.1 Jadvalda Rossiya va boshqa davlatlarda zamonaviy motorlarning rivojlanganlik darajasining solishtirish malumotlari keltirilgan.

TED larning asosiy ko’rsatgichlari

Jadval 1.1.

Motor turi, Ishlab chiqaruvchi mamlakat	Ishlab chiqarilgan yili	Quvvati Pnom, kVt	Massa MD,kg	Solishtirma ko’rsatgichlari
				MD/Pnom	MD/ Mnom
O’zgaruvchan tok
NB 500V (SNG)	1980	800	4600	5.75	0.44
Т– 750 ФС (Italiya)	1975	1125	5000	4,4	0,45
AL-4846 (Chexiya)	1981	618	5000	8,1	0,61
O’zgaruvchan tok
НБ-507 (SNG)	1976	1000	2873	3,0	0,30
LjН-108-3 (Shvedsiya)	1976	1000	2873	3,0	0,30

Jadval taxlili shuni ko’rsatadiki, mamlakatimizda eksplutasiya qilinayotgan elektrovozlarda ishlatilayotgan motorlar dunyo namunalari ichida eng yaxshilaridan hisoblanadi.

Т– 750 ФС (Italiya)	1975	1125	5000	4,4	0,45
AL-4846 (Chexiya)	1981	618	5000	8,1	0,61
НБ-507 (СНГ)	1976	1000	2873	3,0	0,30
LjН-108-3 (Shvesiya)	1976	1000	2873	3,0	0,30
1TB2624 – 0GA02	1987	1020	2450	2,4	0,6

Jadvaltaxlilishuniko’rsatadiki, mamlakatimizdaeksplutasiyaqilinayotganelektrovozlardaishlatilayotganmotorlardunyonamunalariichidaengyaxshilaridanhisoblanadi.