Issiqlik energetik jarayonlarni modellash va optimallashtirish

Energetik jarayonlarni modellashtirish asoslari. Ta’rif va orentatsiya (mo’ljal) Modelni ishlab chiqarishda tavfsiflashni shartli ravishda quyidagi pog’onalarga bo’lish mumkin: konseptual matematik va dasturiy. Bu pog’onalada modellar yaratiladi. Konseptual (mazmunli) model-abstrakt model bo’lib, tizimni So tarkibi va strukturasini, elementlar xususiyatini va sabab-oqibat bog’lanishlarini aniqlaydi. Konseptual modelda odattda Siz bilan tadqiq etilayotgan tizimning elementar hodisalari haqida xabarlar beriladi. Bundan tashqari elementar hodisalar orasidagi o’zaro ta’sir turi va darajasi, har bir elementar hodisani tizimni ishlashi umumiy jarayondagi urni va axamiyati tavsiflanadi. Dastlab konseptual model tatqiqotchini ongida vujudga keladi. Model modellashtirish maqsadiga mos ravishda tizimni ma’lum xususiyatlarini aniqlashga qaratilgan bo’ladi. Bu jarayon M- orentatsiya
deyiladi. Tadqiqotchi tizimi hayoliy kesm bilan qiziqtirgan xususiyatlari tariflanadi.
5.

Konseptual modelni ishlab chiqish tizimini So chuqur bilishni talab etadi, chunki modelda katnashadigan va modellashtirish natijalariga axamiyatli ta’sir etmaydigan parametrlarni tanlab olinadi. Modelni yaratishda asosiy muammolardan biri bu modelni oddiyligi va adekvatligi o’rtasida kompromissni aniqlashdir. Kompromiss echimini topishni formal usullari mavjud emas. Bu muammo asosan tadqiqchining tizim xaqidagi bilimlariga, hisoblash baholariga tajribasiga bog’lik. SHuning uchun modellashtirish faqat fan bo’libgina qolmasdan, balki san’at hamdir. Mo’ljallanmagan modelni tuzishda ko’pincha foydali va tashqi muhitning ta’sirlari aniqlanadi. Stratifikatsiya. Konsentual modelni yaratishdagi keyingi qadam modelni detallashtirish sohasini tanlash hisoblanadi.
Model pog’onalari:
Ma’lumki, har qanday ixtiyoriy tizim, shu jumladan hisoblash tizimlari- bu ko’pdan –ko’p elementlar birligidir. Har bir tizim xususiyatlardan biri uning kichik bo’laklarga bo’linishidir. SHuning uchun tizimlar qismlar (qism bo’laklar, elementlar) majmuasi shaklda tasvirlanadi. Bu majmuaga tizimni butunligiga saqlab qoluvchi hamma bo’laklar kiritiladi. Biror-bir elementni modeldan chiqarib tashlash tizimi asosiy xususiyatlarini yo’qotilishiga olib kelmasligi lozim. Ikkinchi tomondan esa tizimni
6.
har bir bo’lagi bir nechta elementlar majmuasidan iboratdir va bu bo’lak ham mayda elementlarga bo’linadi. Shuni hisobga olgan holda detallashtirish pog’onasini tanlash muammosi modellarni ierarxik ketma-ketligini ko’rish bilan yechimni topish mumkin. Har bir pog’onada tizimni harakterli xususiyatlari, uzgaruvchilar, prinsiplar va bog’lanishlar mavjudki, bular yordamida tizim harakati yoziladi. Detallashtirish pog’onalari startlar deyiladi, pog’onalarni ajratish esa stratifikatsiya deyiladi. Startlarni tanlash modellashtirish maqsadida va elementlarni xususiyatini oldindan bilish darajasiga bog’liq. Biror bir tizim uchun turli startlar ishlatilishi mumkin. Odatda modelga faqat detallashtirishni bitta pog’ona elementlari ishlatiladi. Sok chi start. Ba’zi hollarda modelda turli start elementlari ham ishtirok etishi mumkin. Agar alohida elementlarni umum tizim (funksional) xususiyatlari haqida kam ma’lumot bo’lsa, yoki ularni tavsiyalash qiyin bo’lsa, bunday hollarda har bir elemenent uchun modelda quyi startdan uning detallashtirilgan tavsiyalari kirtilishi mumkin, ya’ni (K-1) startdan. Bu quyi pog’ona elementlarini ham bo’laklarga bo’lish va ularni (K-2) start pog’ona elementlari tavsiflari bilan almashtirish mumkin. Mo’ljallangan va stratifikatsiyalangan konsentual modelni tizishda quyidagi yo’riqnomadan foydalanish mumkin. Modelga tizimni hamma parametrlari kiritilishi lozimki, birinchi navbatda bu parametrlar modellashtirish jarayonida varikatsiyalash bilan tadqiqotchini qiziqtiruvchi xarakteristikalarni konkret tashqi muhit ta’sirlarida berilgan vaqt intervalda T aniqlash imkoniyatini bersin. Qolgan parametrlarni (o’zgaruvchilar) ni modeldan o’chirib tashlash kerak. Detallashtirish. Har qanday ixtiyoriy tizimni ishlashni modda yoki axboratni o’zgartirish texnologik jarayonini bajarishi ko’rinishda tasarruf etish mumkin. Har bir jarayon elementar amallar ketma-ketligidan tashkil topadi. Har bir elementar amalni bajarishi aniq zaxira (resurs)- element bilan ta’minlanadi. SHuning uchun modelda bajaruvchi hamma texnologik jarayonlarni bajarilishini tamirlovchi hamma elementlar qatnashishi zarur. Bundan tashqari modelga zaxiralarni boshqarish uchun va o’zgartirilayotgan ob’ektlarni saqlash uchun zarur bo’lgan elementlar ham kiritish mumkin. Bunday qoidalarni ishlatilishi uchun elementar amal tushunchasi tarifini aniqlash talab etiladi. Lokallashtirish. konseptual modelni yaratishni keyingi qadami bu lokallashtirish, ya’ni tashqi muhitni tashqi ta’sirlar generatori shaklida tasvirlashdan iborat. Bunday generatorlar model tarkibiga element sifatida kiritiladi. Zarur bo’lganda ular tizimni kirishga asosiy dastlabki ob’ektlarni modda (xomashyo, yarim fabrikatlar, komplekt qismlar) yoqilg’i, energiya yoki axborot tizimlari uchun ma’lumotlar generatorlarga differensiallanadi. Bundan tashqari to’ldiruvchi (ta’minlovchi) ob’ektlar va energiya generatorlari, boshqaruvchi va salbiy tasir generatorlari ham mavjud bo’ladi. Salbiy ta’sir generatorlari tizimni normal ishlash jarayonini buzadi . Tizimni chiqish ta’sirlarini qabul qiluvchi modelga kiritilmaydi. Faraz qilinadiki tizimni ishlash natijalari, ya’ni asosiy o’zgartiriladigan mahsulotlar, qo’shimcha mahsulot tizimni holati haqidagi axborot va tashqi tizimlarga bo’ladigan boshqarish ta’sirlari tashqi muhit
tomonidan to’la va to’xtovsiz yuritiladi.
7.

Modellashtirish bosqichlari va model turlari Biror ob'ektni matematik modellashtirish masalasining qo‘yilishi aniq harakatlar rejasini yuzaga keltiradi. Uni shartli ravishda uch bosqichga bo‘lish mumkin: model – algoritm – dastur.

Birinchi bosqichda ob'ektning matematik formada asosiy xossalarini u
bo‘ysunuvchi qonunlarni, qismlari uchun o‘rinli bog‘liqliklar va h.k. larni aks
ettiruvchi “ekvivalenti” tanlanadi (yoki quriladi). Matematik model (yoki uning
fragmentlari) nazariy metodlar yordamida tadqiq qilinadi, natijada esa ob'ekt haqida dastlabki muhim ma'lumotlar olish mumkin. Ikkinchi bosqich- modelni kompyuterda amalga oshiruvchi algoritm quriladi
(yoki tanlanadi). Model sonli metodlar qo‘llash uchun qulay shaklda tasvirlanadi,
izlanayotgan kattaliklarni berilgan aniqlikda (shartlarda) topish uchun zaruriy
hisoblash va mantiqiy operatsiyalar ketma-ketligi aniqlanadi.
Uchinchi bosqichda model va algoritmni komyuter tushunadigan tilga
“o‘giruvchi” dastur yaratiladi.
Ular uchun ham tejamlilik va moslashuvchanlik talablari qo‘yiladi.
Dasturlarni bevosita “tajriba qurilmasi” – kompyuterda sinash uchun yaroqli
bo‘lgan, o‘rganilayotgan ob'ektning “elektron” ekvivalenti, modeli deb atash ham
mumkin.
“Model – algoritm – dastur” uchligi tadqiqotchi qo‘lida universal, egiluvchan
va arzon vositaga aylanib, u avvalo “sinov” hisoblash tajribalarida to‘g‘rilanadi va
testlanadi. Keyin modelning berilgan ob'ektning barcha zaruriy sonli va sifat
xossalarini aniqlovchi turli – tuman va to‘la “sinov” lar o‘tkaziladi.
Modellashtirish jarayoni, kerak bo‘lsa, uchlikning barcha bo‘g‘inlarini
(bosqichlarini) yaxshilash va aniqlashtirish bilan birga olib boriladi.