Ismailova Zukhra Karabayevna, Maxsudov Po’lat Maxsudovich, Ergashev Oybek Karimovich

 
1.1.
 
Maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi fanining pedagogik fanlar 
tizimidagi o‘rni. 
 
     
O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  mustaqilligiga  erishib,  iqtisodiy  va 
ijtimoiy rivojlanishning o’ziga xos yo’lini tanlashi kadrlar tayyorlash tuzilmasi va 
mazmunini  qayta  tashkil  etishni  zarur  qilib  qo’ydi.  “Ta’lim  to’g’risida”gi 
Qonunning  joriy  etilishi  yangi  o’quv  rejalari,  dasturlari,  darsliklarni  hamda 
zamonaviy didaktik ta’minotni ishlab chiqishni va tadbik etishni takozo qildi.  
Shu  nuqtai  nazardan  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”da  ta’lim  jarayoni, 
mazmunini  isloh  qilish  asosan,  me’yoriy  xujjatlar  majmuasi  (davlat  ta’lim 
standarti,  o’quv  rejalari  va  dasturlari)  asosida,  kadrlarga  ta’lim  va  tarbiya  berish 
milliy istiqlol g’oyalariga muvofiq amalga oshirilishi alohida ta’kidlab o’tilgan
 
Uzluksiz  ta’lim  kadrlar  tayyorlash  tizimining  asosi  hamda  O’zbekiston 
Respublikasining ijtimoiy taraqqiyotini ta’minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning 
iqtisodiy,  ijtimoiy,  ilmiy-texnikaviy  va  madaniy  ehtiyojlarini  qondiruvchi  ustivor 
sohadir. 
Ta’limning uzluksizligi shunday ma’no beradiki, inson tug’ilgandan boshlab 
to umrining oxirigacha ta’lim olish imkoniyatiga ega bo’lsin. 
Bunday tizim O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunida 
o’z aksini topgan.
 
Oliy  ta’lim
  –  uzluksiz  ta’lim  tizimining  yuqori  malakali  mutaxassislar 
tayyorlovchi  mustaqil  turi.  U  oliy  ta’lim  muassasalarida  amalga  oshiriladi.  Oliy 
ta’lim yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni ta’minlaydi. 

---

 
10 
Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash oliy o’quv yurtlarida (universitetlar, 
akademiyalar,  institutlar  va  oliy  maktabning  boshqa  ta’lim  muassasalarida)  o’rta-
maxsus kasb-hunar ta’limi asosida amalga oshiriladi. 
Oliy  ta’lim  ikki  bosqichga:  davlat  tomonidan  tasdiqlangan  namunadagi  oliy 
ma’lumot  to’g’risidagi  hujjatlar  bilan  dalillanuvchi  bakalavriat  va  magistraturaga 
ega. 
Bakalavriat 
–  o’rta-maxsus  kasb-hanvr  ta’limi  negizida  oliy  ta’lim 
yo’nalishlaridan biri bo’yicha fundamental bilimlar beradigan, o’qish muddati to’rt 
yildan kam bo’lmagan tayanch oliy ta’lim; 
Magistratura  -  a
niq mutaxassislik bo’yicha bakalavriat negizida kamida ikki 
yil davom etadigan oliy ta’limdir. 
Bakalavr,  magistr
  –  oliy  ta’limning  tegishli  bosqichiga  muvofiq  dasturlarni 
muvaffaqiyatli o’zlashtirgan shaxslarga beriladjigan akademik darajalardir. 
Oliy  ta’lim  o‘rta  umumta’lim  va  kasb-hunar  ta’limi  negiziga  asoslanib, 
bakalavriat va magistratura bosqichiga bo‘linadi. 
Bakalavriat mutaxassisliklar yo‘nalishi bo‘yicha fundamental va amaliy bilim 
beradigan,  ta’lim  muddati  kamida  to‘rt  yil  davom  etadigan  tayanch  oliy  ta’lim 
hisoblanadi. 
Bakalavrlik  dasturi  tugallanganidan  so‘ng  bitiruvchilarga  davlat  attestatsiyasi 
yakunlariga binoan kasb bo‘yicha “bakalavr” darajasi beriladi va davlat tomonidan 
tasdiqlangan  namunadagi,  kasb-hunar  faoliyati  bilan  shug‘ullanish  huquqini 
beradigan diplom topshiriladi. 
Magistratura  aniq  mutaxassislik  bo‘yicha  fundamental  va  amaliy  bilim 
beradigan, bakalavriat negizida ta’lim muddati kamida ikki yil davom etadigan oliy 
ta’lim hisoblanadi. 
“Magistr”  darajasini  beradigan  davlat  malaka  attestatsiyasi  magistrlik 
dasturining  yakunlovchi  bosqichidir.  Magistrlarga  davlat  tomonidan  tasdiqlangan 
namunadagi,  kasb  faoliyati  bilan  shug‘ullanish  huquqini  beradigan  diplom 
topshiriladi.  

---

 
11 
Ikki  bosqichli  oliy  ta’lim  tizimini  tashkil  etish  va  rivojlantirish  uchun 
quyidagilarni amalga oshirish zarur: 

 
bakalavriat  va magistratura uchun  davlat  ta’lim standartlarini ishlab chiqish 
va joriy etish;  

 
oliy  ta’lim  muassasalari  uchun  professor-o‘qituvchi  kadrlar  tayyorlash,  shu 
jumladan  xorijiy  davlatlardagi  etakchi  o‘quv  va  ilmiy  markazlarda 
tayyorlash;  

 
oliy ta’lim muassasalarida tarkibiy o‘zgartishlar o‘tkazish;  

 
oliy ta’lim muassasalari boshqaruvini takomillashtirish, bu muassasalarning 
mustaqilligini kuchaytirish, muassislar, vasiylar kengashlari, jamoat nazorat 
kengashlari shaklidagi jamoat boshqaruvini joriy etish;  

 
ta’limning  fan  va  ishlab  chiqarish  bilan  integratsiyasi  ta’sirchan 
mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;  

 
o‘qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish hamda masofaviy ta’lim 
tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish hamda o‘zlashtirish;  

 
pedagogik  va  axborot  texnologiyalari,  tayyorgarlikning  modul  tizimidan 
foydalangan holda talabalarni o‘qitishni jadallashtirish;  

 
xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar 
asosida ta’limning insonparvarlik yo‘nalishini ta’minlash. 
Maxsus  fanlarni  o‘qitish  metodikasi  fani  pedagogikaning  bir  sohasi  sifatida 
boshqa  bir  qator  fanlarga  uzviy  bog‘langan.  Ushbu  fan  o‘zining  rivojlanishida 
psixologo-pedagogik,  ijtimoiy-gumanitar  va  maxsus  fanlar  bilimlarining 
zamonaviy yutuqlariga tayanadi. 
“Maxsus  fanlarni  o‘qitish  metodikasi”  fani  oliy  ta’lim  muassasalarida 
umumkasbiy  va  maxsus  fanlarini  o‘qitishda  talabalarga  ta’lim  berishning 
berishning  shart-sharoitlari,  tashkiliy  shakllari  hamda  metodlari,  ularga  oid 
rejalashtiruvchi  hujjatlar  mazmuni  bilan  tanishtiruvchi,  dars  mashg‘ulotlarini 
loyihalash va ularni o‘tkazish metodikasini ishlab chiqishni o‘rgatuvchi pedagogik 
fan hisoblanadi. U o‘z oldiga har tomonlama barkamol rivojlangan, hozirgi zamon 
ruhida  tarbiyalangan,  bozor  iqtisodiyoti  davrida  ta’lim-tarbiya  ishini  tashkil  etish 

---

 
12 
va uni amalga oshirishga oid dolzarb muammolarni ijobiy hal eta oladigan, milliy 
istiqlol  g‘oyasi,  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlarimizni  chuqur  his  etib,  ularni 
ta’lim-tarbiya  mazmuniga  singdira  oladigan  shaxs  –  maxsus  fan  o‘qituvchisini 
tayyorlash  bilan  bog‘liq  aniq  maqsadni  qo‘yadi.  “Maxsus  fanlarni  o‘qitish 
metodikasi”  fani  pedagogikadagi  tadqiqotlarga  asoslanadi  va  o‘z  predmetini 
o‘qitish  mazmuni  hamda  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  uning  metodlaridan 
foydalanadi.  
Bugungi kunda magistratura mutaxassisliklaridagi “Maxsus fanlarni o‘qitish 
metodikasi” fani o’quv rejadagi majburiy fanlardan biri  hisoblanadi. 
Fanning  metodologik  asosi  va  amal  qiladigan  negizi  O‘zbekiston 
Respublikasining  Konstitutsiyasi,  “Ta’lim  to‘g‘risida”gi  Qonun,  “Kadrlar 
tayyorlash  milliy  dasturi”,  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  materiallari 
va boy ilmiy-ma’naviy meroslardir. 
 Maxsus  fanlarni  o’qitish  metodikasi  fanining  predmeti  –  ta’lim  oluvchilar 
tomonidan  kasb  sohasi  bo’yicha  bilim,  ko’nikma  va  malakalarning  egallanishi 
jarayonini  boshqarish  bo’yicha  maxsus  fan  o’qituvchisining  ta’limga  oid  faoliyati 
qonuniyatlaridir. 
       Fanning tadqiqot ob’ekti - oliy ta’lim muassasalaridagi ixtisoslik fanlarini 
o’qitish jarayonidir. 
“Maxsus fanlarni o‘qitish metodikasi” fani bo‘yicha o‘quv dasturini tuzishda 
uning  quyidagi  maqsad  va  vazifalarini  hisobga  olish  dastur  mukammalligini 
oshiradi  (1.1-rasm).  
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
13 
  
1.1-rasm. Maxsus fanlarni o’qitish metodikasi fanining maqsadi va vazifalari. 
Fanning ma’ruza mashg‘ulotlarida oliy ta’limning me’yoriy-huquqiy xujjatlari, 
ta’lim  tamoillari,  maxsus  fanlarni  o‘qitishning  tashkiliy  shakllari  va  amalga 
oshirish  metodlari,  maxsus  fanlardan  ma’ruza,  amaliy  va  tajriba  mashg‘ulotlarini 
o‘tkazish  metodikasi,  talabalar  bilan  kunikma  va  malakalarini  nazorat  qilish  va 
baholash kabi mavzular o‘rin olgan.
  
Amaliy  mashg‘ulotlarda  esa,  fanga  oid  quyidagi  mavzularga  o‘rin  ajratilgan: 
oliy  ta’lim  muassasalarining  tuzilmasi  va  mazmuni,  oliy  ta’limning  me’yoriy  – 
huquqiy xujjatlarini tuzilishi va ularni rasmiylashtirish, ta’lim metodlari va ularni 
amalga  oshirish  metodikasi,  maxsus  fanlarni  o‘qitishda  innovatsion  ta’lim 
texnologiyalaridan  foydalanish,  maxsus  fanlardan  ma’ruza,  amaliy  va  tajriba 
mashg‘ulotlarini  o‘tkazish  metodikasi,  darsni  tahlil  qilish  metodikasi  bo‘yicha 
bilim va ko‘nikmalar hosil qilish.