Islomning vujudga kelishi va yoyilishi

---

ISLOMNING VUJUDGA KELISHI
VA YOYILISHI
Bajardi: Avazova Nilufar
Tekshirdi: Turaxo'djayev
Guruh: 2-19

---

Reja:
•
Islom arafasida arablarda yakka xudolik g‘oyalari.
•
Islomning vujudga kelishi. Muhammad (s.a.v.)ning payg‘ambarlik 
faoliyatlari.
•
Xulafoi Roshidiynlar davrida Arab xalifaligi

---

ISLOM ARAFASIDA ARABLARDA YAKKA XUDOLIK 
G‘OYALARI
•
Islomdan avvalgi davrda (“johiliya”) arablar orasida qabila 
xudodari kulti bilan bir qatorda turli-tuman diniy e’tiqodlar 
mavjud edi. Xristianlik (monofizitlik va nеstorianlik shaklida) 
Suriya, Falastin va Mеsopatamiyaga ko‘chib kelib o‘rnashgan 
arab qabilalari orasida idrok etib qabul qilingan edi. Shuningdеk, 
xristitanlik ta’siriga Arabiston shimoli va g‘arbidagi ayrim 
qabilalar ham uchragan edi. Shimoliy-g‘arbiy Arabistonning 
ayrim vohalarida kеng tarqalgan yahudiylik ham xristianlik bilan 
raqobatlashmoqda edi. 517 yilda hatto yahudiylik Yamandagi 
Himyar podsholigining rasmiy dini dеb e’lon qilingan, ammo tеz 
orada Yamanni xristian efioplar (habashlar), kеyin esa, zardushtiy 
forslar bosib olishi natijasida amalda yahudiylik dini hukmron 
dinga aylana olmadi.

---

•
Xuddi shu davrda arab jamiyatida o‘ziga xos bir toifa kishilar paydo bo‘ldi-ki, ular sanamlarga 
sig‘inmasdilar, yahudiy ham, nasroniy ham emasdilar, qandaydir yagona xudoga sig‘inardilar. 
Axboriylar ular haqida ko‘pincha mavhum, bir-biriga zid ma’lumot bergan bo‘lsalar-da, yakdillik bilan 
ularni hunafo (birligi hanif) deb ataganlar. Haniflar ochiqdan-ochiq butparastlarni masxara qilar, o‘sha 
davr arablari orasida keng tarqalgan ichkilikbozlik, qimorbozlik va boshqa zararli illatlarga qarshi 
kurashga chaqirardilar. Albatta, ularning da’vati zodagonlar va sanamlarga xizmat qiluvchilarning 
qarshiligiga uchradi. Ko‘p haniflar bir joyda muqim turmay, darvesh-qalandarlar tarzida hayot 
kechirishga, mamlakat bo‘ylab daydib yurishga majbur bo‘ldilar. Haniflarni yahudiylar yoki xristianlar 
singari mustaqil din vakillari sifatida tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ularga har turli qabilaga mansub 
bo‘lgan, o‘zaro yirik robitaga birlashmagan, asosan sanamlarga qarshi islohotga da’vat qilish fikri bilan 
band kishilar sifatini berish mumkin. Haniflar asosan dehqonchilik bilan shug‘ullanuvchi Yamomada -
Arabiston sharqidagi bir viloyatda yashar edilar. Xristianlik va yahudiylik ta’sirini his etgan haniflar 
Makka va uni qurshab turgan qabilalar ko‘pxudoligiga o‘zlarining yakka xudolari-Rahmonga e’tiqodini 
qarshi qo‘ygan edi. Makkaliklar ko‘pxudoligi va butparastiligini qoralay turib, haniflar badavlat 
savdogarlar, sudxo‘rlar va zamindorlarga tanbeh va kinoya tariqasida qashshoq cho‘llar mamlakati 
dehqonlari uchun tabiiy bo‘lgan zohidlik-askеtizmni targ‘ib qilgan edilar. Bundan tashqari, haniflar 
qabilaviy kultlar-sanamlarning mahalliychiligi va tarqoqligiga posangi sifatida umumarab dini g‘oyasini 
ilgari surmoqda edilar.

---

•
Qadimgi Arabiston dinlarining tarixi VII 
asrgacha qo‘shni o‘lkalardagidek kechdi. 
Aholining katta qismi ko‘p xudolikda edi. 
Ammo arabcha “al-vasaniya” deb atalgan, but-
sanamlarga sig‘inishga asoslangan bu din oddiy 
e’tiqod bo‘lmay, nisbatan rivojlangan. Yaman 
va Hijoz shaharlarining aholisi esa mustaqil 
ravishda ko‘p xudolar qatori bosh xudoni 
tanishgacha yetib kelgandi. Arabistonga 
monoteistik dinlar-yahudiya va xristianlikning 
kirib kelishi, shubhasiz, diniy jarayonni 
jadallashtirdi. Lekin ularning arab jamiyatiga 
korsatgan ta’sirini yuqori baholab yubormaslik 
kerak. Aks holda, aytaylik, Arabiston aholisi 
hukmron din sifatida xristianlikni osongina 
qabul qilgan bo‘lardi.

---

•
Shuni unutmaslik joizki, islom arafasidagi 
arab jamiyatida sof arab yakkaxudoligiga 
qaratilgan harakatlar-“hanifiya”, “sobia” 
singari tavhid g‘oyasiga juda yaqin keladigan 
diniy aqidalar mavjud edi. Tavhid g‘oyasiga 
intilish, bilishimizcha, ko‘p qadimgi xalqlarga 
xos narsa. Buning natijasi o‘laroq qadimgi 
rimliklarda Yupiter, greklarda Zevs, 
yahudiylarda Yaxve, slavyanlarda Perun, 
turkiy xalqlarda Tangri tushunchasi vujudga 
kelgan. VII asrda arablarda tavhid g‘oyasi 
“Alloh” tushunchasi va Muhammad 
alayhissalom faoliyatida o‘z ifodasini topdi.

---