Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

31-Ma’ruza
Mavzu: Oltin va uran eritmalari
Reja

1. 
   Oltin eritmalarini tayyorlash
   
2. 
   Uran eritmalarini tayyorlash
   

Ko‘p holatlarda oltin va uran rudalarini uyumda tanlab eritish orqali metallni ajratish boshqa usullarga nisbatan iqtisodiy jihatdan ancha samaralidir va bu ayniqsa kam zahirali kambog‘al balansdan tashqari rudalarni va eski uyumlarni qayta ishlashda qul keladi. Uyumda tanlab eritish, kapital va ekspluatatsiya xarajatlarining pastligi, atrof-muhit holati nazoratining effektivligi , ekspluatatsiya qilishning soddaligi uchun keng qo‘llanadi. Ruda uchun quyidagi talablar movjud: Oltinni sorbsiyalovchi aktiv uglerodni kam briktirishi, sianli eritmalarda erishi, eritmaning sizib o‘tishi uchun qarshilik qiluvchi rudaning o‘ta mayin fraksiyasini ko‘p bo‘lmasligi va h.

Jarayonni yaxshi natijali amalga oshirish uchun zarur sharoit–arzon suv o‘tkazmaydigan joyida tez yig‘iluvchi asos, aktivlangan kumr (smala) bilan eritmadan oltinni ajratish jarayoni qimmat bo‘lmasligi kerak. AQSH da tarkibida 2,2 g/t Au biriktiruvchi yirik uyumlarda tanlab eritish amalga oshiriladi. Rudani suv o‘tkazmaydigan plenka ustiga yotqiziladi ,ustidan sionidli eritma bilan sug‘oriladi.Oltinni ajratish yog‘och kumiri bilan to‘ldirilgan absaorbsion kolonkalarda bajariladi, keyinchalik oltin desorbsiyalanadi, ko‘mir esa re­generatsiyalanadi. Oltinni desorbsiyalash qizdirilgan ishqor eritmalarida amalga oshiriladi va elektorli cho‘kma hosil qilish bilan ajratiladi. Tanlab eritish vaqti 60 kunni, oltinni ajratish darajasi 70 % tashkil qiladi. Jarayonni unumdoroligini belgilovchi asosiy omil rudaning qatlamining o‘tkazuvchanligidir. Uyumning utkazuvchanligini tashkil qilish uchun rudadan k boshida bir mertlik konuslar,kiyingi qatlamni uyum shaklida besh metrdan baland qilib shakllantirilishi mumkin. Amalaliyot natijalariga kura uyumning asosini plastmas­sadan suv o‘tkazmaydigan plyonkadan tayyorlanishi, ko‘p marta ishlatiladigan asfaltga ko‘ra ko‘proq maqsadga muvofiq keladi. Sian eritmalari odatda 5—1 g/l NaCN ni briktiradi rN esa 10—10,5 teng. 9100-tonnalik uyumga erimaning berilish tezligi taxminan 150 l/min. teng. Eritmani har kuni 8 soat davomida uyumning yuzasiga filtrlanish tezligi 6 l/(ch.m²) da tarqatiladi. «Eberli» shaxtasida (AQSH) ruda 6 mm. gacha maydalanadi, uyum 3,6 m. balandlikkacha tudalanadi. Tanlab eritish uchun sionid sarfi 250 g/t., rN 10—11, 40—60 kun davom etadi. Oltinning ajralishi 70%. Dastlab natriy sulfid bilan cho‘ktirib 85 % gacha Ag, so‘ngra yoroch ko‘miri bilan Au ajratiladi. Oltinni briktiruvchi ko‘mr dastlab gidrometallurgiya zavodda ishqor eritmasida va etanolda Au ni desorbsiyalanadi, qolgan Ag cho‘ktiriladi va oltin katodda elektorli cho‘ktirsh bilan ajratib olinadi. Ruda o‘rtacha 125 g/t Ag va 2,5 g/t Au biriktiradi, umumiy zahirasi 272 ming.t, dastabki ikki yil ichidagi daromat 274 ming. doll ni, tanlab eritiladigan 1 t. ruda uchun qilingan sarf xaraja 10 dollordan oshmadi. Nevada shtatida 7 yildan ko‘proq vaqt davomida kombog‘al oltinli 1,5 g/t rudadan uyumda tanlab eritish usulida oltin ajratib olinadi, ish unimdorligi ruda bo‘yicha 2300 t/sutka: Uyumni tanlab eritishga tayyorlash, shlam va ruda maydasidan suv o‘tkazmaydigan yotqiziqni tayyorlash, tekslash, ustidan shag‘al tosh va oxirida ruda yotqiziladi. Uyumning kattaligi 107X137 m. baladligi 6 m. bo‘lib uning miqdori 170 ming. t.bo‘ladi. NaCN sarfi tonnasiga 200 g/t. «Round Valli Mining» kompaniyasida ham kombog‘al oltinli 1,7 g/t va 0,6 g/t Ag biriktiruvchi rudadan uyumda tanlab eritish usulida oltin ajratib olinadi 2,5 t/y. Dore qotishmasi (67 % Au va 33 % Ag) olinadi. Qayta ishlash sxemasi rudani maydarashni,ishqorli sianlashni, aktivlangan ko‘mir bilan oltinni eritmadan ajrtishni, elektroliz va rafinirlashni jamlaydi. Ruda uch bosqichda maydalanadi, ikkinchi bosqichda 50 mm gacha Uchunchi bosqichda - 10 mm sinf 94 % gacha etadi. Ruda 27-35 kun davomida sianli eritma bilan sug‘oriladi. rN 9,5-10,5 etkazish uchun oxak ishlatiladi. Ko‘mirning oltin bo‘yicha maksimal sig‘imi 9,3 kg/t. ga teng. Oltinga to‘yingan ko‘mir eritish uchun junatiladi