Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika univyersiteti

Amaliy mashg‘ulot -1

Mavzu: Mikroskoplarning turlari va ularning tuzilishi, mikroorganizmlarni ajratib sanash usullarini o‘rganish

Mikroskop-mikrozarralarni, ko‘zga ko‘rinmaydigan juda mayda narsalarni kattalashtirib kursatadigan optik asbob. Birinchi Mikroskopni 1609—1610 yillarda G.Galiley ixtiro qilgan, murakkab mikroskopning hisobini 1872 yilda e. Abbe qilgan. Mikroskopda obʼektiv sifatida bir-biriga yopishtirilgan sferik linza va koma (tasvir buzilishi)ga to‘g‘rilangan axromatik linzalardan foydalaniladi. Mikroskopda ko‘p linzali obʼektiv emas, balki ikki linza orasiga maxsus tiniq suyuqlik quyilgan immersion obʼektiv ishlatiladi. Immersion obʼektivda nur sochilishi kamayadi. Ultrabinafsha, infraqizil spektr sohasida ishlatiladigan mikroskop obʼektivi yana ham sifatli bo‘lishi zarur. Mikroskopda tekshiriladigan preparatlar o‘zidan yorug‘lik chiqarmaydi, shu sababli uni yoritish lozim. Obʼektni yoritishning turli usullari mavjud. Uning yoritilishiga qarab tasvir kontrastlari (anikligi) ortedi.

Ishlatish sohasiga qarab lyuminessent, ultrabinafsha, qutblovchi, interferension mikroskoplar; tekshirish obʼektiga qarab, biologik, elektron, metallografik mikroskop va boshqa bo‘ladi. Lyumi-nessent mikroskop boshqa mikroskoplardan ikkita (kondensor oldida va obʼektivdan keyin qo‘yiladigan) yorug‘lik filtri mavjudligi bilan farqlanadi. Bulardan tashqari, maxsus mikroskoplar ham mavjud, mas, tez va sekin utadigan jarayonlarni kinolentaga tushiradigan mikroskop, jarroxlik mikroskopi, oziq-ovqat sifatini tekshiradigan va h.k. Fotografiya, tibbiyot, biol., fizika va kimyo sohalarida mikroskop ko‘p ishlatiladi. Biologik mikroskop o‘simlik anatomiyasini o‘rganishda eng zarur asbob hisoblanadi.

Mikroskop, tuzilishi va u bilan ishlash

Mikroorganizmlarni aniqlash va tekshirishda mikroskoplardan foydalaniladi. Hozirgi mikroskoplar ob’ektlarni bir necha yuz va ming martagacha kattlashtirib ko‘rsatadi. Mikraskopning optik qismi eng muhim qisimlaridan bo‘lib, u ko‘rish trubkasi (tubus) dan iborat. Bu trubkaning yuqori qismida okulyar, tagida ob’ektiv joylashgan.

Shtativ. Mikroskopning shtativi to‘g‘ri yoki egri kolonkadan iborat bo‘lib, uni orqa tomonga qayirib qo‘yish mumkin. Shtativda revolver, kremalera, mikrovint, makrovint, stolcha, diafragma, dasta va oyna bo‘ladi.

Ob’ektiv. Mikroskopning buyumni kattalashtirib qilib ko‘rastadigan 4 asosiy qisimlaridan biri ob’ektivdir. Ob’ektiv odatda 2-4 ta bo‘ladi. Ob’ektiv buyumlarni kattalashtirib va teskari (bosh - oyoq) qilib okulyarga tushiradi.

Okulyar. Ob’ektiv tushirgan buyum aksini okulyar yanada kattalashtiradi. Okulyar ikkita: yig‘ish va ko‘rish linzalaridan iborat. Ko‘rish linzasi kichik bo‘lsa, okulyar buyumni shuncha katta qilib ko‘rsatadi. Mikroskopdagi 3 ta okulyar va 3 ta ob’ektivni o‘zaro to‘g‘irlash yo‘li bilan ob’ektlarni quydagicha kattalashtirib ko‘rish mumkin:


Byum stolchasi. Buyum stolchasi odatda yumaloq yoki kvadrat shaklida bo‘lib, o‘rtasi teshik bo‘ladi. Bu teshikdan preparatga yorug‘lik tushib turadi: stolchaning orqa sirtida teshikni katta–kichik qilib turadigan diafragma o‘rnatilgan. Buyum stolchasi ostiga joylashgan oyna yorug‘likni diafragma teshigiga to‘g‘irlaydi. Bu oynaning bir tomoni yassi ikkinchi tomoni botiq bo‘ladi. Preparatga kuchsiz yorug‘lik tushishi kerak bo‘lsa oynaning yassi tomoni, yorug‘lik kuchli tushishi zarur bo‘lsa botiq tomoni ishga solinadi.

Mikrovint. Mikroskop mikrometrik vintini burash bilan ko‘rish trubkasini yuqoriga ko‘tarish yoki pastga tushirish, ob’ektiv bilan okulyar o‘rtasidagifokus masofani to‘g‘irlab olish mumkin. Demak mikrometrik vint yordamida ko‘rish fokus masofasini to‘g‘irlab olish mumkin.