1.O‘zbekistonning oltin ma’danli konlari mineralogik va kimyoviy tarkib buyicha bir biridan farq qilib, ularning tarkibida neytrofil, getYerotrof va tion bakteriyalari assotsiyasiyalari ko’proq uchraydi va atsidofil mikroorganizmlari oltinsulfidli rudalarida mikrozonal joylashgan. OIF chiqindixonalarida geterotrof va rodanidoksidlovchi bakteriyalar assotsiatsiyalari boshqalariga nisbatdan ustun turadi, ularning rivojlanish jarayoni oltin va kumushning har xil O’zgarishlariga olib kelib, Uz navbatida zararli sianidlarni parchalaydi. Rudalarning mineralogik, kimyoviy tarkibi bilan mikroorganizmlar va mikroskopik zamburug‘larning fiziologik guruhlari rivojlanishida mutanosib bog‘liklik borligi aniqlangan
2.Mikroorganizmlarning sanoat uchun muhim kulturalarini ajratib olish uchun T. ferrooxidans bakteriyasi uchun yangi ozuqaviy muhitlar ishlab chiqarilib, ular asosida faolligi yuqori bulgan shtammlar yaratildi. Ular yordamida oltinmishyakli konsentratlardan oltinni ajratib olish texnologiyalari ishlab chiqarildi. OltinErituvchi V.megaterium bakteriyalari asosida OIF larning ruda va sianli chiqindoxonalaridagi oltinni bakterial ishqorlash usuli bilan yig‘ib olish texnologiyalari yaratildi. Ushbu mikroorganizmlar uchun saqlash usullari ishlab chiqarilib, ularning hayotiyligi, rivojlanish hususiyatlari, geokimyoviy faolligi, ishqorlash mahsulotlariga nisbatdan adaptiv hususiyatlari va har xil metallar ionlariga nisbatdan chidamlilik saqlab qolish usullari ishlab chiqarildi.
3.O‘zbekistonning har xil konlari sharoitida birinchi bo’lib sulfid minerallari tadqiq etildi. Pirit va arsenopiritning har xil elektrod potensiallikka ega ekanligi va ular T. Ferrooxidans bakteriyalari ta’sirida oksidlanishi aniqlandi. Kam elektrod potensialiga ega arsenopiritning, piritga nisbatdan intensiv ravishda bakteriyalar tomonidan parchalanishi aniqlandi. Arsenopirit: piritning korroziyaga uchrashi, minerallarning 1:2 ga bulgan mutanosiblikda faol kechishi aniqlandi.
4.T. ferrooxidans sanoat kulturalarining oltinmishyakli konsentratlarining mishyak (17 g/l) va temir (18 g/l) ionlariga nisbatdan bulgan chidamliligi bakteriyalarning adaptiv hususiyatlarini saqlanib qolishi aniqlandi. Bunda geoximik faol mikroorganizmlarini ajratib olish va saqlash usullari evaziga aniqlandi. Oltin erituvchi bakteriyalarining oltin va kumush ionlariga nisbatdan chidamliligi aniqlandi. Oltinning 50 mg/l va kumushning 100 mg/l miqdorlari xujayralarning usishini, oqsillar va aminokislotalar biosintezini tuxtatishi aniqlandi.
5.O‘zbekistonning qator konlarining oltinmishyakli konsentratlarining oltinning bakterial ochilishiga yaroqligi aniqlandi. Biotexnologiyaning optimal parametrlari belgilandi, idishdagi bakterial ishqorlash buyicha laboratoriya reglamenti tuzildi. Zarmitan konsentratidan 100-120 soat ichida 90% foizdan ziyod mishyak ishqorlanishi, metallarning sianlash usuli bilan ajratib olinishi oltin uchun 67% foizdan 89-92% foizgacha kutarildi kumush uchun 39% foizdan 60-62% foizgacha etkazildi. KD (Kukpatas:Daugiztov) konsentratidan 120-140 soat ichida oltin ajratib olinishi 38% foizdan 85-88% foizgacha kutarildi, kumush buyicha – 23% foizdan 48-53% foizgacha etkazildi.
6.V.megaterium bakteriyalari uchun oltinni bakterial ishqorlash uchun eng qulay xom ashyo sifatida OIF larning sianli chiqindixonalaridagi chiqindilari ekanligi aniqlandi. OltinErituvchi bakteriyalari uchun yangi ozuqaviy muhit ishlab chiqarildi, uning asosida oziq ovqat sanoatining chiqindisi M belkozinligi aniqlandi. Biotexnologiyaning optimal parametrlari aniqlanib laboratoriya reglamenti ishlab chiqildi va 10-15 sutka ichida sianli chiqindilardan 80-82% foiz oltin ishqorlanishi aniqlandi. Oltinning bakterial ishqorlanish texnologiyasining sanoatdagi sinov natijalari oltinErituvchi bakteriyalarining oltinni ruda va sianli chiqindilardan ajratib olishning prinsipial imkoniyatlarini belgiladi.
7.OIF va NKMK ning, tarkibida 100-600 mg/l sianidlari bor yangi sianli chiqindilaridan sianlarga chidamli biodestruktiv hususiyatlarga ega bakteriyalar ajratib olindi. M belkozini qushilgandan keyin ushbu bakteriyalarning nafaqat sianlarni parchalashi, balki biomassasi usishi kuzatildi va bunga qushimcha ular oltinni qattiq fazadan Eritmaga ajratish hususiyatlariga ega edilar.
8.OIF larning suyuq sanoat chiqindilari va boshqa ishlab chiqarish chiqindilari tarkibidan oltin va kumushni ajratib olish maqsadida, har xil mikroorganizmlarning ushbu metallarga nisbatdan sorbsion faolligi o’rganildi Oltin va kumushni eng faol sorbsiyalovchi bakteriyalar va mikrosuvutlari aniqlandi, sanoat chiqindilaridan esa – paxta shroti va neomitsin ishlab chiqarish chiqindilari kursatildi. Metallarning optimal sorbsiyalanish parametrlari aniqlanib, ularning OIF larning chiqindi suvlaridan oltin va kumushning ajratib olinishi uchun boshlang‘ich texnologiya sifatida qo’llanilishi mumkinligi kursatildi.
Savollar:
1. OIF sanoatchiqindilari
2. Sorbsiya jarayoni
3.Biotexnologik usullar
4.Sanoatda qo‘llash uchun ishlab chiqarilayotgan biotexnologiyalar
