Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali “mashinasozlik texnologiyasi” kafedrasi

MA'RUZA 1. Po'latlar va qotichmalarning klassifikatiyasi
Po’lat va legirlanganlarni tasniflash quyidagi ko'rsatkichlar bo'yicha amalga oshiriladi:
1. Kimyoviy tarkibi bo'yicha:
A. Uglerodli po‘latlar:
- kam uglerodli (0,22% C gacha);
- o'rta uglerod (0,23 ... 0,45% C);
- yuqori uglerodli (0,45% dan ortiq C).
B. Ligerlangan po'latlar:
a) kam ligerlangan (ligerlovchi elementlarning soni 5% dan oshmaydi), ular o'z navbatida quyidagilarga bo'linadi:
- kam uglerodli struktura uchun (09Г2, 14G, 10ХГСНД);
- issiqlikka chidamlili (12XM, 20XН, 20XMФ);
- o'rtacha uglerod (30ХГСA, 35ХM).
b) o'rta ligerlangan (legirlangan elementlarning soni 5 ... 10%):
- konstrukstion (30ХГСНД, 30ХН2MA);
- issiqlikka chidamlili (20X2MA, 12X5MA).
v) yuqori ligerlangan po'latlar (10% dan 55% gacha legirlangan elementlarning soni).
d) yuqori legirlangan:
– temir-nikel legirlanganlari – xromning temir-nikel asosdagi qattiq qotichmasi (Fe+Ni > 65%);
– nikel asosidagi legirlanganlar – xrom va boshqa elementlarning nikel asosdagi qattiq qotichmasi (Ni > 55%).
2. Asosiy xususiyatlariga qarab maqsadi bo'yicha:
- korroziyaga chidamlili, agressiv muhit (suv, gaz, bug', kislotalar, ishqorlar va boshqalar) ta'siriga qarshilik ko'rsatishga qodir (po'latlar 12X13, 20X13, 30X13, 04X18H10, 12X17Г9AН4, 10X1T va boshqalar). );
- issiqlikka chidamlili,ishchi muhitning T > 500 ° C da oksidlovchi ta'siriga qarshilik ko'rsatishga qodir, hisoblangan xizmat muddati davomida yengil yuklangan holatda ishlaydi; T< 900°S uchun – 12X17, 08X17T, 15X18СВЮ po'latlari; T < 1300°S uchun - po'lat 15Х25TЮ;
- issiqlikka chidamlili, yuqori haroratlarda chidamlilik, egiluvchanlik va strukturaning barqarorligini saqlashga qodir, yuklangan holatda ishlaydigan va yetarli darajada shkalaga qarshilikka ega; T < 550 °C uchun – 25Х2MФ, 11Х11Н2В2MФ po'latlari; T = 600...700 °S uchun - 12X18H10T, 45X14H14В2M, 10X11H20T3Р po'latlari.
Korroziyaga chidamlili, issiqlikka chidamlili, issiqlikka chidamlili po'latlar ham zanglamaydigan deb ataladi.
- sovuqqa chidamlili, 0 dan -269 ° S gacha bo'lgan haroratlarda yetarli darajada plastiklik va yopishqoqlikni saqlaydi. T = -196 ° S uchun - po'lat 03X13AГ19, T = -253 ° C uchun - po'lat 03X9N6M3T, T = -269 ° S uchun - po'lat 12X18H10T;
- nurlanishga chidamlili, nurlanish sharoitida tuzilishi va xossalarini saqlab
turishga qodir. Strukturaviy o'zgarishlar mexanik xususiyatlarga eng katta ta'sir ko'rsatadi (_DA,_T o'sib bormoqda va ,, KCV umumiy neytron oqimiga qarab kamayadi, issiqlik qarshiligi pasayadi va metall 3...10% ga "shishiradi".