Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Tajriba ishi №7
Mavzu: Tog‘ jinslarining isiklikdan uzayish koyeffitsentini aniqlash.
Tog‘ jinslarida issiklikdan kengayish koyeffitsiyenti kanchalik yukori bо‘lsa, elastiklik modeli yukori bо‘ladi va t.j. ini issiklikdan emirilish usuli keladi. Tog‘ jinslarining issiklikdan kengayish koyeffitsiyenti kuyidagi formuladan topiladi.
L= grad k^-1
L- namuna uzunligi, namuna xarorat ta’sirida uzunligining uzgarishi ma’lum 1 chegarada yuz beradi. Xarorat oshishi bilan koyeffitsiyent L – oshib boradi. Xaroratning oshishi kvarslik dilotometrda aniqlanadi.
Namuna pech ichiga joylashtirilib, eritilgan kvars sterjen yordamida kuzgalmas kilib kisilgan. Bir tomoniga xaroratni ulchash uchun termopara urnatilgan, ikkinchi tomonga uzayishni aniqlash uchun soat turidagi indikator urnatilgan. Termopara mikroampermetrga ulangan bо‘lib, namuna xaroratni kursatadi. Erigan kvars sterjning issiklikdan uzayish koyeffitsiyenti 2 pogona past bо‘lganligi uchun ulchash kursatkichlariga deyarli ta’sir kilmaydi.
Ishni bajarish uchun namuna ulchamlari 1x1x5 sm bо‘ladi. Namunaning uzunligi 0,01 mm aniqlikda ulchab olinadi. Namuna elektr pechiga kiritilib, sterjen yordamida kisiladi. Indikator urnatiladi va pech aftotransformatorga ulanadi. Pechkaga kuchlanish berilib, xavo xaroratidan 600⁰S gacha kizdiriladi va xar 50⁰ S da indikator kursatkichi yozib boriladi va ushbu temperatura avtotransformator yordamida 2-5 minut saklab turiladi va shu vakt utgandan keyin indikator kursatkichi yozib olinadi. Issiklikning uzatish koyeffitsiyenti yukoridagi formuladan topiladi. Ulchash kursatkichlari jadvalga kiritiladi va issiklikdan uzayish koyeffitsiyenti temperaturaga bog‘liqlik grafigi chiziladi.


Tajriba ishi № 8.
Mavzu: Tog‘ jinslarining solishtirma elektr karshiligini aniqlash.

Tog‘ jinslarining elektr xususiyatlari tog‘ jinslarini elektr usulda emirishda, konlarni razvedka kilish ishlarida, foydali kazilmalarni boyitishda, kon kurilish ishlarida, massiv xolatini aniqlashda va boshka xollarda kullaniladi. Elektr usullarini kullash tog‘ jismlarining elektr xususiyatiga asoslangan bо‘lib, massivning kuchlanganlik xolatini aniqlashda tusatdan kon massasini upirilishlarida kon zarbalarida oldindan aniqlanish imkonini beradi. Shuning uchun t. jismlarining elektr xususiyatlarini muxim ilmiy va amaliy axamiyatga ega. Tog‘ jinslarining elektr utkazishini asosiy ko’rsatkichlarining biri solishtirma elektr utkazuvchanlik bо‘lib, kuyidagi formuladan aniqlanadi:

[cv\m]
Bunda n – zaryadlangan zarrachalarning soni g‘-zaryad mikdori I – zarrachalarning xarakatchanligi. U=V\YE
Solishtirma elektr utkazuvchanlikka teskari bо‘lgan kattalik elektr karshiligi deyiladi.
[Om.m]
Bunda R- namumaning tulik karshiligi, S-namunaning kundalang kesim yuzasi, l –namuna uzunligi.
Tog‘ jinslari yarimutkazgichlar va diyelektriklar bо‘lib, turli solishtirma karshilikka ega, ya’ni 10^{-3 ..m}
Tokni erkin tashuvchi elektron xisoblanib atom yadrosidan etarli uzoklikka joylashgan bо‘lib, (utkazuvchanlik zonasi). Elektronni utkazuvchanlik zonasiga tushirish uchun ma’lum darajada elektr ta’siri kerak bо‘ladi. Elektr ta’sirining kattaligi elektr zonadan utkazuvchanlik zonasiga utadigan ta’kiklangan zona kattaligiga bog‘liq bо‘ladi. Utkazgichda bu zona bо‘lmasdan, elektron utkazuvchanlik zonasiga engil utib, zaryadlarni tashiy boshlaydi. Yarimutkazgichlarda ta’kiklangan zona elektronga ta’sir kiladigan energiya mikdoribо‘lib, ushbu energiya ta’sirida elektron utkazuvchan zonasiga tushadi. Diyelektriklarda ta’kiklangan zona nixoyatda katta bо‘lib, elektronni utkazish uchun bajariladigan ish kristall panjarani emirishga olib keladi ( )
Shuning uchun metallar va yarimutkazgichlarda elektron utkazuvchan, diyelektriklarda esa ion utkazuvchanlik bо‘ladi.

Tog‘ jinslaridan tulik elektr karshiligini aniq.

Tog‘ jinslarining tulik elektr karshiligini aniqlash uchun kuchma megometrning (MOM-4) foydalanamiz.Kuchma megometrning ishlash prinsipi ulchanadigan karshilik kontaktlar erdamida ma’lum kalibrlangan karshilik bilan solishtiriladi.Ulchanadigan karshilik pribor shkalasidan tugridan-tugri kuchiriladi.
Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Megometrni ishga tushirish va 20 minut davomida kizdirish.
   
2. 
   Kizdirilgandan sung ulchash chegaralarini chap tomonga oxirgi nuktasiga kushiladi.”kl “.
   
3. 
   Cheksizlik ruchkasidan ( ) pribor strelkasini cheksiz xolatiga kuyiladi.
   
4. 
   Rx tutkichni kiska tutashuvga kuyib, ruchka erdamida pribor strelkasini 0,1 ga olib borish.
   
5. 
   Namunalarning karama-karshi kirralari grafit bilan koplanib, kontaktlarga ulanadi.Kundalang kesim yuzasi aniqlanadi.
   
6. 
   Kuy.for buyicha sol elektr karshiligi aniqlangan.
   

[Om.m]

7. 
   Topilgan kiymatlar jadvalga kiritiladi