Ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети «фан ва тарақҚиёт» давлат унитар

«Пахта қайта ишлаш машина ва механизмлари 
ишчи органларида қўлланиладиган ишлаб чиқилган антиэлектростатик 
композицион полимер материаллар ва улар асосидаги қопламаларнинг 
амалий ва иқтисодий кўрсаткичлари» 
номли бешинчи бобида пахта 
тозалаш саноати машина ва механизмларининг ишчи органларида 
фойдаланиладиган ишлаб чиқилган композит полимер материал ва улар 
асосидаги қопламаларнинг стенд ва ишлаб чиқариш синовлари натижалари 
келитирилган. 
Полимер қопламаларнинг стенд синовлари ишлаб чиқилган винтли 
конвейер ва пахта хомашёси учун пневмотранспорт стендларида амалга 
оширилди. Шундай қилиб, тадқиқотлар кўрсатганидек (4-жадвал), ЭД-16 
таркиби асосидаги қопламалардаги зарядлар устки зичлиги пахта 
хомашёсининг 8,5 – 25,0 % ли намлиги ва 14,6-35,4 м/с ҳаво тезлиги 
шароитида 4,4 дан 44,4 
σ
·10
6
кл/м
2 
гача оралиқдаги миқдорни ташкил этади. 
Шу йўсинда ишқаланиш коэффициентини камайиши ҳисобига полимер 
қопламасиз винтли конвейерга қараганда қопламали винтли конвейер 
қуввати 20-30% га тушди, тола ва уруғларга шикаст етиши 0,1-1,5% га 
камайди. Пахта хом ашёси намлиги ортиши электростатик зарядларнинг 
сезиларлича камайишига олиб келди, шунингдек винтли конвейер 
самарадорлигининг тушиши эса пахта хом ашёсининг намлигига боғлиқ 
равишта ишқаланиш коэффициентининг ўзгаришидан келиб чиқади. 
Пневмотранспорт қурилмасидаги стенд синовлари кўрсатганидек, ишлаб 
чиқилган АЭК-1, АЭК-2 ва АФЭК таркибларини пўлат қувурларнинг ички 
томонига суртилиши уларнинг электрлашувини камайтирди, кукун 
шакилланиши ва пахта толасининг тиқилиши тўлдирилмаган қопламаларда 
0,35 0,49% га қараганда 0,2÷0,25% ни ташкил қилди ва 0,75% ни пўлат 
қувурлар билан, толада янчилган уруғ ва комбинацияли пороклар миқдори 
40-50% га камайди. Синовлар кўрсатдики, тўлдирилмаган полимер 
қопламали қувурларда турлича зарядланган пахта хомашёси ва қоплама 
зарралари бир бирига интилади ва ҳаво оқимининг механик кучи таъсирида 
айлана бошлашади, натижада эса толанинг ўралиши бошланади. Кўрсатилган 
ҳодиса ишлаб чиқилган композит таркиблар ишида кам даражада кузатилди 
ва бу кукун шаклланишининг камайишига олиб келди. 
Кўрсатилганидек полимер қувурли пневмотранспорт энг ёнғин 
ҳавфлиларидан бири ҳисобланади. 4-жадвалда келтирилган ЭД-16 
композицияси 
асосидаги 
полимер 
қопламалардан 
қувурларнинг 
электрлашуви 
натижалари 
кўрсатганидек, 
пахта 
хомашёси 

---

19 
транспортировкаси тезлиги ортиши электрлашувни ҳам ортишига олиб 
келади, унинг намлиги ортиши эса камайтиради. 
5-жадвалдан кўриниб турибдики, 510 Дж чегарагача статик электр токи 
зарядлари шаклланиши пахта хомашёсини қайта ишлаш технологик 
линиясининг турли қисмларига суртилган полимер қопламаларнинг 
антифрикцион ҳоссаларига таъсир ўтказади, чунки механик энергиянинг бир 
қисми ишқаланиш ҳудудида электростатик кучлардан ўтишга сарфланади.