Islom dini musulmon mamlakatlari san`atida o`z izini qoldirdi

O`rganilganlik darajasi. O`zbekiston olimlari tomonidan mavzuga doir masalalar atroflicha yoritilgan. Xususan, F.Sulaymonova³, B.Abduhalimov⁴, Hoji Ismatulloh Abdulloh⁵, A.Murodov⁶, U.Uvatov⁷ va boshqalar musulmon madaniyatini tadqiq etishga muhim hissa qo`shganlar. Bu o`rinda F.Sulaymonovaning “Sharq va G`arb” monografiyasida arab-musulmon madaniyatini yaxlit holda tadqiq etganligini alohida ta`kidlash zarur. Shuningdek, B.Abduhalimovning “Bayt al-Hikma va Markaziy Osiyo olimlarining Bag`doddagi ilmiy faoliyati” kitobida o`rta asr manbalarida saqlangan “Bayt al-Hikma” haqidagi ma`lumotlar jamlangan, ular ilk bor atroflicha yoritilib, mazkur ilmiy markazning tashkil topishi, tarkibiy tuzilishi, vazifalari va taraqqiyoti haqida so`z yuritiladi.

So`nggi yillarda “Ma`naviyat yulduzlari⁸” nomi bilan chop etilgan va yuzga yaqin markaziy osiyolik buyuk siymolar, allomalar va adiblar haqida ma`lumotlarni o`z ichiga olgan bio-bibliografik asarni mamlakatimizda ushbu turkumdagi tadqiqotlarning eng yirigi sifatida baholash mumkin. Kitobda ming yildan ortiq vaqt (IX-XX) oralig`ida yashab, ijod etgan mashhur kishilarning hayoti va ilmiy merosi bayon qilinadi.

Shveytsariyalik sharqshunos olim Adam Mets o`zining IX-X asrlarda musulmon Sharqida yuz bergan madaniy rivojlanishning tarixiga bag`ishlangan “Musulmon renessansi⁹” asari bilan mutaxassislarga yaxshi tanish. Asarda muallif ko`zlagan asosiy g`oya – IX-X asrlarning musulmon Sharqidagi uyg`onish (renessans) davri ekanini ko`rsatishga intilish deyish mumkin; shuning uchun ham u o`z asarini “Musulmon renessansi” deb ataydi. Adam Metsning kitobi Sharq xalqlari ijtimoiy hayotining deyarli barcha qirralarini tarixiy manbalar asosida yoritib beruvchi muhim fundamental tadqiqot hisoblanadi.

O`rta asr Sharq xalqlari madaniyatini o`rganishda avstraliyalik Gustav fon Gryunebaumning xizmatlari ham tahsinga loyiq. Uning 1970-yili Londonda nashr etilgan “Klassik islom¹⁰” kitobida Sharq xalqlari tarixi va madaniyatiga doir muhim ma`lumotlar aks etgan.

Rossiyalik sharqshunoslar orasida esa arab-musulmon madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi bilan bog`liq masalalar, asosan, V.V. Bartold<sup>11</sup>, O.G. Bolshakov<sup>12</sup>, I.M.Filshtinskiy<sup>13</sup>, L.G.Landa<sup>14</sup>, T.A.Chistyakova<sup>15</sup>, T.Y.Irmiyayeva<sup>16</sup>, K.P.Matviyev<sup>17</sup>, M.V.Sokolovalarning<sup>18</sup> asarlarida o`z ifodasini topgan.

Al-Andalusiya (Musulmon Ispaniyasi)da arab-musulmon madaniyatining shakllanishi hamda ushbu madaniyatning ko`pgina Yevropa mamlakatlariga ta`siri U.U.Mongomeri¹⁹, U.M.Uott va P.Kakia²⁰, A.R.Korsunskiy²¹, X.Lalaguna²² asarlarida atroflicha yoritilgan.