Adabiyotga ta`siri. Musulmon Ispaniyasida rivojlangan falsafiy tafakkurning O`rta asrlarda G`arbiy Yevropaga ta`siri kuchli bo`lgani hammaga ma`lum haqiqatdir. Arab Ispaniyasi orqali arab-musulmon madaniyati, xususan, sharq arxitekturasi, san`ati, texnikasi, harb ishi, fanning turli sohalarining G`arbga ta`siri hech kimda shubha tug`dirmaydi. Tabiiyki, hamma sohada bo`lgan ta`sir, albatta, adabiyotda bo`lmasligi mumkin emas edi. Ta`sir adabiyot sohasida ham bo`lgani haqiqat. Xususan, arab adabiyotidagi adab, pand-nasihatga oid nasriy asarlarning O`rta asr Yevropa adabiyotiga ta`siri mutloq e`tirof etilgan (283-bet). She`riyatdagi ta`sirga nisbatan nasriy asarlardagisi shunchalik ochiq-oydinki, buni inkor etishning hech iloji yo`q. Arab adabiyotiga taqlidan yozilgan ilk ispan nasri, ayniqsa, italyan, fransuz va ingliz hikoya janrining shakllanishi va rivojida asosiy omil bo`ldi. Hatto XVI asr va XVII asr boshlarida yaratilgan asarlar (“Gargantyua va Pantagryuel”, “Don Kixot”) ham bu barakali ta`sirdan bahramand bo`ldilar.
Yuqorida ta`kidlab o`tkanimizdek, ham Yevropa, ham Sharq mamlakatlarida istiqomat qiluvchi yahudiylar arab-musulmon madaniyati va fanining Yevropada tarqalishiga ulkan hissa qo`shdilar. Bu albatta, tarjimonlik bilan uzviy bog`liqdir. Gap shundaki, ispan yahudiylari o`z ona tilidan tashqari arab, lotin va ispan tillarini yaxshi bilganlar. Ularning mashaqqatli mehnati natijasida fan sohasida ulkan muvaffaqiyatlarga erishgan musulmon olimlarining ko`plab ilmiy asarlari hamda arab adabiyotining betakror namunalari arab tilidan lotin yoki ispan tillariga o`girilgan. Xususan, XIII asrda “Sinbodnoma”, “Ming bir kecha”dan Hindistonga aloqador hikoyatlar to`plami, Budda hayotiga bog`liq bo`lgan “Varlaam va Iosafat” asarlari, maqomalar to`plamlari lotin va ispan tillariga o`girilgan. Xuddi shu asrda yahudiy Ioann Kapuani “Kalila va Dimna”ni eski ispan tiliga ag`dargan. Bu tarjimalar Yevropa mamlakatlari, ayniqsa, fransuz va italyan adabiyoti uchun izsiz o`tib ketmadi. O`rta asrlarda keng tarqalgan “Rim hikoyalari”, “Novellino”, Jovanni Bokkachchoning “Dekameron”i, Navarra malikasi Margarittaning “Geptameron” hikoyalar to`plami, fransuz fabliolari, ayniqsa, Dante ijodi shular jumlasidandir.
“Ming bir kecha”, “Qur`on”, “Merojonoma” qirol Alfons X ning buyrug`i bilan XIII asrda ispan tiliga o`girilgan. Muhammad payg`ambarning “Meroj”i, turli hikoyatlar va Sharq she`riyati Yevropa xalqlari dunyoviy mazmundagi adabiyotning shakllanishi va rivojlanishida katta rol o`ynagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |