Ishqqa oid qirq qoida

Xizmatchi 

1242 yil, aprel, Bag'dod.

 

Men qozikalonni quyuq ta'zim va tavoze bilan 

eshikka qadar kuzatib qo'ydim va idish-

---

tovoqlarni yig'ishtirib olish uchun darhol 

orqaga qaytdim. 

Ajabki, Bobo Zamon (Ustoz) va darbadar 

darvish, avval qanday o'tirgan bo'lsalar 

shunday, biron so'z ham aytmasdan o'tirardilar. 

So'zsiz suhbat - bu qanaqasi, tushunmay ko'z 

qirimni tashlar edim men. Qiziqishning 

zo'ridan yostiqlarni tuzatayotib, chiqindilarni 

yig'ishtirayotib, gilamdagi ushoqlarni terib 

olayotib vaqtni ataylab cho'zardim, lekin oxiri 

chiqib ketishimga to'g'ri keldi. 

Istar-istamas oshxonaga kirganimda, men 

kurgan zahoti oshpaz menga buyruqlar berib 

tashladi. 

- Peshtaxtani art, yerni supur! Idishlarni yuvish 

esingdan chiqmasin! O'choq va devorlarni artib 

kuy! Keyin sichqonning qopqonini tekshir! 

Men so'fiylar xonaqohiga kelganimga yarim 

yilcha bo'ldi, oshpaz esa meni hamon 

turtkilaydi. Kun bo'yi itday charchayman, u esa 

o'zi berayotgan bu azoblarni ruhiy tayyorgarlik 

deb ataydi, go'yoki chirk bosgan idishlarni 

---

yuvish ruhiy ish emish. 

Gapga uncha chechan bo'lmagan bu odam 

faqat bir hikmatni - «Ozodalik - duo bilan 

barobar, duogo'ylik - bu tozalik demak» degan 

gapni tinmay takrorlayverardi. 

- Agar shunday bo'lsa, u holda Bag'doddagi 

barcha ayollar allaqachon avliyo bo'lib ketgan 

ekanlar, - deb yubordim unga javoban bir kun 

jasorat qilib. 

O'shanda u mening boshimga yog'och qoshiqni 

otib yuborgan va bor ovozi bilan baqirgan edi: 

- Bunday gaplar yaxshilikka olib bormaydi, 

bola! Darvish bo'lishni istasang, mana shu 

yog'och qoshiqday so'zsiz bo'l. Mahmadonalik 

- solikka xos fazilat emas. Kam gapirib, ko'p 

o'yla! 

Men oshpazni yomon ko'rardim, lekin ko'proq 

qo'rqardim undan. Hech qachon buyruqlarini 

bajarmay qoldirmagan edim. Shu bugungi 

kechga qadar. 

Oshpaz sal chalg'igan zahoti, qiziqishdan 

toqatim toq bo'lgancha, oyoq uchida yurib 

---

oshxonadan chiqdim, darbadar darvish haqida 

biron bir narsa bilishga qaror qilib, asosiy 

mehmonxona eshigi oldiga keldim. Kim o'zi 

bu? Bu yerga nima uchun keldi? U boshqa 

darvishlarga o'xshamas edi. Uning nigohlari 

hatto tavoze bilan bosh eggan vaqtlarida ham 

o'tkir va mustaqil edi. 

Eshik tirqishidan qaradim. Avvaliga hech nima 

ko'rinmadi. Birozdan keyin ko'zlarim 

mehmonxona nimqorong'usiga ko'nikkach, 

ustoz bilan darvishning yuzlarini farqlay 

boshladim. 

- Shams Tabriziy, senday insonni Bag'dodga 

nima olib keldi? - so'radi ustoz. - Bizning 

shahrimizni tushingda ko'rib keldingmi? 

Darvish bosh chayqadi: 

- Yo'q, tushimda ko'rib kelmadim. Menda 

namoyonlik sodir bo'ldi. Men hech qachon tush 

ko'rmayman. 

- Hamma tush ko'radi, - dedi muloyimlik bilan 

Bobo Zamon. - Sen balki ularni eslab 

qolmassan. Lekin bu tush ko'rish yo'q, degani 

---

emas. 

- Tush ko'rmayman, - o'z gapida qattiq turdi 

darvish. - Men Xudo bilan shunga 

kelishganman. Bolaligimda men farishtalarni 

ko'rardim va ko'zlarimga koinot sirlari ochilar 

edi. Men ko'rganlarimni ota-onamga aytardim, 

lekin bu ularga yoqmas edi, ular menga boshqa 

ertak to'qimaslikni buyurishdi. Do'stlarimga 

aytib berardim, lekin ular meni xayolparastga 

chiqarishdi. Keyin ko'rganlarim haqida 

o'qituvchilarimga aytdim, ular ham shunday 

javoblar qilishdi. Nihoyat, odamlar barcha 

g'ayrioddiy narsalarni tush yoki xayol, deb 

hisoblashlarini tushundim. 

Keyin darvish xuddi qandaydir shovqinni 

eshitganday, to'satdan jim bo'lib qoldi. Shunda 

g'alati ish bo'ldi. U o'rnidan turib, qaddini 

rostladi va men tomonga qaraganicha, sekin-

asta eshikka yaqinlashdi. Go'yo mening 

yashirincha kuzatayotganim unga ma'lumday 

edi. 

Nahotki, u eshik ortidagini ko'rar ekan? 

---

Yuragim juda qattiq dukillardi. Oshxonaga 

qochib ketishni istardim, lekin bunday qila 

olmasdim. Qo'llarim, oyoqlarim, butun tanam 

qotib qolganday edi. Eshik ortidan Shamsning 

tim qora ko'zlari menga qarab turardi. Meni 

dahshat bosdi, lekin ayni paytda butun tanam 

bemisl kuchga to'ldi. 

Darvish yaqin keldi, kaftini eshik dastasiga 

qo'ydi, lekin hozir eshik ochiladi va u meni 

ushlab oladi, deb turganimda, nimadir uni 

to'xtatdi. Menga uning yuz ifodalari ko'rinmas 

edi va men uni nima uchun maqsadini amalga 

oshirmaganini tushunmadim. Biz ik- kimiz 

eshikning ikki tomonida, menga chidab 

bo'lmas darajada uzun ko'ringan ikki daqiqa 

mobaynida, shu tariqa turib qoldik. Keyin 

darvish menga orqasini o'girdi, eshikdan nari 

ketdi va o'z hikoyasini davom ettirdi: 

- Biroz kattaroq bo'lganimdan keyin men har 

sa-far Uni ko'rganimda bu tush emasligini 

bilishim uchun, mendan tush ko'rish 

qobiliyatini olib tashlashini Xudodan iltijo qilib 

---

so'radim. U rozi bo'ldi, shuning uchun men 

buni aniq bilaman, tush ko'rmayman, menga 

voqelik o'zi namoyon bo'ladi. 

Shams Tabriziy xonaning narigi tomonidagi 

deraza oldida to'xtadi, tashqarida yomg'ir 

shivalab turardi, u gapida davom etishdan oldin 

yomg'irga uzoq qarab turdi: 

- Xudo mendan tush ko'rish qobiliyatini oldi. 

Biroq buning o'rniga U menga boshqalar 

ko'rgan tushlarini tushunish imkonini berdi. 

Men odamlarga ular ko'rgan tushlari ma'nosini 

tushuntiraman. 

Men Bobo Zamon, odatda hamisha menga 

qilganiday, uning bunday puch gapiga 

ishonmasligi va darvishning ustidan kulishiga 

amin edim. 

Ammo u buning o'rniga hurmat bilan bosh 

irg'adi: 

- Sen boshqalarga o'xshamaydigan ko'rinasan. 

Qani endi ayt-chi, men sen uchun nima qilib 

berishim mumkin. 

- Bilmadim. Aslida, siz menga o'zingiz buni 

---

ayta- siz, deb umid qilgan edim. 

- Qanday qilib? - hayron bo'lib so'radi Ustoz. 

- Men qirq yil darbadar darvish bo'lib yurdim. 

Tabiat qonunlarini tushunishni o'rgandim, 

jamiyat qonunlari esa hamon menga qorong'u. 

Agar kerak bo'lib qolsa, men yirtqich hayvon 

bilan jang qila olaman, biroq insonga zarar 

yetkaza olmayman. Men osmondagi barcha 

yulduz turkumini, o'rmondagi har qanday 

daraxtni nomma-nom aytib bera olaman va 

tangri Taoloning O'zidan nusxa olib yaratgan 

har bir insonni ochiq kitob kabi o'qiy olaman. 

Ustoz moychiroqni yoqqunicha Shams yana 

biroz jim qoldi. Keyin davom etdi: 

- Qoidalardan birida: «Sen Xudoni hamma 

narsalarni va hamma odamlarni bilish orqali 

bila olasan, chunki xudo nafaqat masjiddadir, u 

sinagogda ham yoki boshqa ibodatgohlarda 

hamdir. Ammo shunda ham uning 

qayerdaligini bilishni istasang, Uni O'z 

sodiqlari qalbidan izla» deyilgan. Uni ko'rib, 

tirik qolgan kimsa yo'q, shuningdek uni ko'rib, 

---

o'luvchi ham yo'q. Uni topgan hamisha Uning 

bilan birga qoladi. 

G'ira-shira yoritilgan xonada Shams Tabriziy 

o'zi bo'lganidan baland ko'rinardi va sochlari 

yelkalariga tushib tutardi. 

- Men ko'p yillar o'z duolarimda Xudoga iltijo 

etib, o'z ilmimni bo'lishmog'im uchun 

suhbatdosh so'radim. Nihoyat 

Samarqanddaligimda menga namoyonlik 

berildi. Menga Bag'dodga borishim va u yerda 

maqsadim amalga oshishi mumkinligi aytildi. 

Menimcha, siz menga suhbatdosh bo'ladigan 

kishi ismini bilasiz, uning qayerda istiqomat 

qilishini bilasiz va menga aytasiz, hozir emas, 

keyinroq bo'lsa ham aytasiz. 

Sekin-asta Yerga kech tushgan, lekin oy nuri 

xonani yoritganidan keyingina men vaqt 

allamahal bo'lib qolganini payqagan edim. 

Oshpaz meni rosa izlagan bo'lsa kerak. Lekin 

menga baribir edi. Qoidani buzayotganim 

menga birinchi marta yaxshi ko'rinar edi. 

- Mendan qanday javob kutayotganingni 

---

tasavvur ham eta olmayapman, - g'o'ng'illab 

qo'ydi ustoz. - Lekin hamon menga buni senga 

ochish buyurilgan bo'lsa vaqti-soati kelganda 

bu menga ma'lum bo'lishiga ishonaman. Unga 

qadar biz bilan qol. Mehmonimiz bo'l. 

Buni eshitgach, darbadar darvish tavoze bilan 

ta'zim qildi va minnatdorlik bilan Bobo 

Zaminning qo'lini o'pdi. Shundan keyin ustoz 

darvishga g'alati savol berdi: 

- Sen o'zingdagi barcha ilmni boshqa insonga 

berishga tayyorman, deding. Sen Haqiqatni 

xuddi qimmatbaho dur kabi o'z kaftingda 

ushlab turibsan va uni kimgadir taqdim etishni 

istaysan. Lekin o'z qalbini ruhiyat nuri uchun 

ochish oddiy inson uchun juda murak- kab 

masala. Sen bunda Xudoga tegishli huquqqa 

da'vo qilmoqdasan. Buning uchun sen qanday 

badal to'lay olasan? 

Men darvishning bergan javobini bir umr 

esimdan chiqarmayman. 

- Badaliga boshimni bermoqchiman. 

Butun tanamda chumoli o'rmalayotganday 

---

bo'ldi, titrab ketdim. Tirqishdan yana qarab, 

ustoz ham mendan kam larzaga tushmaganini 

ko'rdim. 

- Balki, gaplashganimiz buguncha yetarlidir, - 

tin oldi Bobo Zamin. - Sen charchagansan. 

Ruxsating bilan xizmatchimizni chaqiray. U 

yotar joyingni ko'rsatsin, toza ko'rpa-to'shak va 

bir piyola sut bersin. 

Shams Tabriziy yana eshikka o'girildi, u meni 

ko'rib turganiga hech shubham qolmadi. Boz 

ustiga, u nafaqat tashimni, balki butun 

qalbimni ham ko'rib turganday, undagi o'zim 

hali bilmaydigan sirlarni ham biladiganday edi. 

Hoynahoy, u Bobildagi Xorut va Morutdan 

Qur'on rad etgan jodularni ham bilib olgan 

chiqar. Yo bo'lmasa, u eshik va devor 

tashqarisini ko'rishga qobil bo'lgan g'ayrioddiy 

insoniy qobiliyatga ega bo'lsa kerak. Harqalay 

u meni qo'rqitib yubordi. 

- Xizmatchingizni chaqirishga hojat yo'q, - 

dedi darvish ovozini biroz balandlatib. - Men 

uning yaqin yerdaligini va bizni eshitib 

---

turganini his etayapman. 

Men shunday qattiq oh tortib yubordimki, 

nazarimda, bu hatto qabristondagi o'liklarni 

ham uyg'otib yubordi. Sarosimalikdan sakrab, 

qorong'u joyga berkinmoqchi bo'lib, bog' 

tomonga otildim. Biroq u yerda meni 

kutilmagan noxushlik poylab turgan edi. 

- Shu yoqda ekansanda, yaramas! - oshpazning 

ovozi keldi menga, u qo'lida supurgi bilan 

chopib kelardi. - Boshing baloga qoldi endi, 

bola, baloga qoldi! 

Men boshqa tomonga sakrab qochdim va 

supurgiga qoqilib ketishimga oz qoldi. 

- Beri kel yo oyoqlaringni sindiraymi! - 

ketimdan chopib, pishillab baqirardi oshpaz. 

Lekin men to'xtamadim. Buning o'rniga o'qday 

otilib bog'dan chiqib ketdim. Ko'zlarimga 

Shams Tabriziyning yuzi ko'rinmay qolguncha 

chopaverdim, egri-bugri yolg'izoyoq yo'ldan 

chiqib, katta ko'chaga chiqdim, keyin esa katta 

ko'cha bo'ylab chopdim, chunki hech to'xtay 

olmay qolgandim. Ko'krak qafasimda yuragim 

---

dukillar, tomog'im qurib ketgan edi, men esa 

baribir chopaverdim, toki tizzalarim qayrilib, 

yerga ag'darilib tushgunimcha chopdim. 

 

 

Ella