Ishqalanish jarayonining jadalligini ifodalaydigan
param etrlar sirpa-
nishda eng katta va dumalashda eng kichik bo‘ladi. Zamonaviy traktorlar,
qishloq xo‘jaligi mashinalari va avtotraktor dvigatellarining barcha asosiy
tutashmalari, odatda, majburiy yoki bosim ostida moylanadi. Moyni
bosim ostida uzatish va uni filtrlash usuli transmissiyaning ishqalanuvchi
uzellarida tobora kengroq qo'llanilm oqda. Zanjirli traktorlam ing yurish
qismidagi ko‘pgina muhim uzellar (sapfalar, ram alam ing vtulkalari,
tayanch g‘altaklaming podshipniklari va boshqalar) ham konsistent m oy
bilan moylash o ‘miga suyuq moy bilan moylashga o ‘tkazilgan.
Ishqalanish va yeyilish energetik nazariyasi shunday fizik-kimyoviy
hodisalarga
asoslanadiki, ularda ishqalanish jarayoni bitta b o 'la d i,
am m o ular bilan bog'liq hodisalar h a r xil b o ‘lib, ko‘pgina sh aro it-
larga bog‘liq, degan xulosa kelib chiqadi.
Bir jism boshqa (qattiq, suyuq va gazsim on) jism ga nisbatan
harakatlanganda zarralar ko ‘pro q ta ’sir qiladigan
sohada jism n in g
ilgarilama harakatlanish energiyasi m oddiy tiz im n in g to ‘lqinsim on va
tebranm a harakatlari energiyasiga sakrash tarzida o ‘tadi, natijada ter-
m oelektron, term ik, akustik va boshqa hodisalar sodir bo'ladi.
Shuni aytib o 'tish kerakki, ishqalanishning ko‘plab om illarga
bog‘liqligi haddan tashqari m urakkabligidan
ishqalanish nazariyasi-
ning hozirgi holati amaliyot ilgari surayotgan talaygina savollarga javob
berm asa-da, mashinalaming yeyilishini m uhandislik usulida hisoblash
uchun aniq m a’lumotlar beradi. Shunga qaram asdan,
ishqalanish va
yeyilish m uam molari borasida qonunlarini ochish, asosiy ta ’riflarni
izohlash va bu jarayonlarni tasniflash, m ashinalam ing
chidam liligini
belgilovchi asosiy omillami aniqlash im konini yaratadi va hokazo.
1.9. Yeyilishga ta ’sir qiluvchi om illar va
detallarning shikastlanish turlari
M ashinalar detallari sirtining yeyilish jarayoni m urakkab b o ‘lib,
ko‘pg!na om illarga bog‘liq. Bu o m illar
m ashinalardan foydalanish
sharoitlarida turlicha bo‘ladi. U larga birinchi navbatda quyidagilar kiradi:
detallar sirtiga tushadigan yuklanish; tutashm alar ishining h aro rat
tartibi;
m oyning borligi, xarakteri va xossalari; moylash ashyosining
mexanik aralashm alar bilan ifloslanganlik darajasi, aralashm alar tarkibi
ham da
oM cham lari; d etallarn in g b ir-b irig a nisbatan jo y la sh ish i
(qo‘zg‘aluvchan tutashm alar u c h u n ); tutash juftliklarning bo sh q a
ish sharoitlari (titrashga, korroziyaga uchrashi va hokazo).
M ashinalarni
loyihalash, tayyorlash va ta ’mirlash bilan shu g‘ul-
lanuvchi m utaxassislar uchun yeyilishning asosiy om illari va q o -