Ишнинг умумий тавсифи

Oblast  partiya  konferensiyasida  so’z  olib, hozirgi  rahbarimiz  

ministr  Luqmonovning yolg’on-yashiq gaplariga ishonib,  yaxshi-yaxshi 

odamlarni badnom qilayotganini, Respublikada yangi bir  shaxs paydo 

 

bo’lganini  aytdi. (“Jimjitlik”, 10b).  Ushbu  misoldagi oblast leksemasi  o’rnida  

hozirgi  kunda viloyat, ministr leksemasi o’rnida vazir  leksemalari  iste’mol 

doirasidadir. 

Yuqoridagi  misollardagi  arxaik  so’zlar  muayyan  davrning yozma  

uslubini  ifodalashda va qahramonning nutqiy  xarakteristikasini  berishda 

uslubiy  vosita sifatida xizmat  qilgan. 

Eskirgan so’zlarning yana bir  turi tarixiy  so’zlar  bo’lib, ular istorizm  

termini  bilan ham yuritiladi. Istorizmlar  orqali  ifodalanadigan  tushunchalar 

iste’mol  doirasidan chiqib  qolgan  bo’ladi. Istorizmlar  o’zlarining 

ekvivalentlariga (yangi  so’zlariga)  ega  emas. 

Istorizmlar  eskirgani  va  iste’moldan  chiqib  qolgani  jihatdan arxaizmga 

o’xshasada, biroq  bunday  so’zlarning farqlari  ham  mavjud: 

1.  Arxaizmlar orqali  ifodalanadigan narsalar mavjud  bo’lsa, istorizmlar  

orqali ifodalanadigan predmetlar  yo’qolgan  bo’ladi. 

                                                 

1

 Pinxasov. Hozirgi o’zbek  adabiy  tili. Leksikologiya va  frazeologiya. “O’qituvchi”. – T , 1969y, 41b   

2

 Sayfullayeva R va  boshqalar. Hozirgi O`zbek adabiy tili.Toshkent: 2009. 121-bet 

---

 

55 

2.  Arxaizmlarning  ekvivalenti mavjud  bo’lib, u shu bilan (yangi  so’z  

yoki sinonimi  bilan) ifodalansa, istorizmlarning ekvivalenti 

 

bo’lmaydi. 

3.  Arxaizmlar  davrlar  o’tishi bilan passiv  so’zdan  aktiv so’zga 

aylanishi  mumkin, istorizmlar esa  bunday  xususiyatga ega  emas.

1

 

Bunday  so’zlar  ham  badiiy  matnda o’tmish  voqeligini real tasvirlash 

maqsadida ishlatilib, yozuvchi asarlari  tahlili   jarayonida  ham istorizmlarni  

uchratdik: 

1.  Obkomning  birinchi  kotibi  O’tbosarov  bundan 4 yil  oldin 

pensiyaga  chiqqan. Lekin partiya uchyotini  ko’chirib  olib  

kelmagandi. (“Jimjitlik”, 10b).   

2.  Darhaqiqat, oblast selxoztexnika  birlashmasi  boshlig’I  Abdug’ani 

Ismoilov  sovxoz  nimani so’rasa yo’q  demay  berardi. (“Jimjitlik”, 

28b) 

3.  U  qachonlardir Toshkentda  zooveterenariya  texnikumida o’qigan,