Ишнинг умумий тавсифи

Obkomning birinchi kotibi O’tbosarov bundan 4 yil oldin pensiyaga chiqqan. Lekin partiya uchyotini ko’chirib olib kelmagandi. (“Jimjitlik”, 10b).

Darhaqiqat, oblast selxoztexnika birlashmasi boshlig’I Abdug’ani Ismoilov sovxoz nimani so’rasa yo’q demay berardi. (“Jimjitlik”, 28b)

U qachonlardir Toshkentda zooveterenariya texnikumida o’qigan, kolxozga vetvrach bo’lib kelgandi. Bu orada kolxoz sovxozga aylandi, u o’sha-o’sha vetvrach. (“Jimjitlik”, 56b).

Biz yuqorida tahlilga tortgan misollarimizdagi Obkomning birinchi kotibi, partiya uchyoti, selxoztexnika birlashmasi, sovxoz, kolxoz kabi tushunchalar istorizmlardir, ya’ni ushbu leksemalarning o’zi ham, ular anglatgan ma’no ham eskirgan.
II BOB. Said Ahmad ijodidagi badiiy tasvir vositalarining lingvistik asoslari hamda ularning nutqiy individuallikni ta’minlashdagi o’rni

O’zbek adabiy tilining rivojlanishi, umummilliy adabiy til darajasiga ko’tarilishida badiiy adabiyotning o’rni beqiyosdir. Shunday ekan, bugungi kun davr adabiyoti rivojiga o’z hissasini qo’shayotgan ijodkorlar asarlarining tili va uslubini o’rganish muhim ahamiyatga egadir. Shu maqsadda yozuvchi Said Ahmad asarlariga murojaat qildik.

Yozuvchi voqelikni badiiy-estetik jihatdan ta’sirchan va yorqin ifodalash uchun tilning fonetik, leksik va grammatik imkoniyatlaridan o’ziga xos foydalanadi. Bu yozuvchining individual uslubi so’zlashuv nutqi imkoniyatlaridan foydalanishi va umumxalq tilining chegaralangan qatlamlari boyligini o’zida aks ettirishi bilan xarakterlanadi.
Badiiy tasvir vositalariga ijtimoiy ta’sir usuli mavqeini berishga erishish ijodkordan katta mahorat talab etadi.
Yozuvchi o’zi bayon qilayotgan fikrni o’quvchiga ixcham, aniq, ta’sirchan va tushunarli qilib yetkazib berish uchun uzundan-uzoq ta’rif va tavsiflar o’rniga o’xshatish, kinoya, sifatlash, majoz kabi vositalardan foydalangan holda lo’nda va aniq qilib tushuntirishga harakat qiladi. «Bunday vositalarni tilshunoslik va adabiyotshunoslikda ifoda-tasviriy vositalar deyiladi.¹
Maxsus ifoda-tasviriy vositalar troplar va figuralar deb ikkiga bo’linadi. T.Boboyevda Poetik ko’chimlar (troplar) va Poetik sintaksis (sintaktik-stilistik figuralar) negadir faqat she’riy nutq doirasida o’rganilgan.² Bunday yondashuv, bizningcha, o’zini oqlamaydi. Chunki bu o’rinda olim «poetik ko’chim» va «poetik sintaksis» atamalarini faqat tor ma’noda, ya’ni she’riy ko’chimlar va she’riy sintaksis sifatida qo’llagan ko’rinadi. Vaholanki, ishimizning birinchi bobida ko’rib o’tganimizdek, «poetika» atamasi bugungi kunda, umuman «badiiy asar poetikasi» yoki «ijodkor poetikasi» tushunchalari doirasida muayyan asar yoki muallifning badiiy nutqni bezash vositalaridan foydalanish mahoratini ko’zda tutadi.
Shunday ekan, uslubshunoslik nuqtai nazaridan qaralganda, tor ma’nodagi, ya’ni faqat she’riy asarlarga xos poetik ko’chim va poetik sintaksis doirasida nazariy ma’lumotlarni taqdim etish «Adabiyotshunoslik asoslari» darsligi uchun yetarli emas. Negaki, «ko’chimlar» sifatida berilgan istiora, o’xshatish, sifatlash, jonlantirish, ramz, allegoriya, metonimiya, mubolag’a, sinekdoxa, metafora, perifraz, kinoya, sarkazm, oksimoron,hamda poetik sintaksis sifatida tahlil qilinadigan gradatsiya, klimaks, antiklimaks, ritorik so’roq, ritorik xitob, ritorik murojaat, badiiy takrorlar, ellipsis, sukut, parallelizm, antiteza, xiazm, polisindeton va boshqalar faqatgina she’riy asarlarga xos badiiy tasvir vositalari emas. Ularga nasriy va dramatik asarlardan ham o’nlab misollar keltirish mumkin.