Ишнинг умумий тавсифи

Kun – vaqt, sutka qismi, quyosh chiqqandan botguncha, yorug‘; ta’rifi: sutkaning quyosh chiqqandan to quyosh botguncha bo‘lgan yorug‘ qismi; tun – vaqt, sutka qismi, quyosh botgandan chiqquncha, qorong‘i; ta’rifi: sutkaning quyosh botggandan to quyosh chiqquncha bo‘lgan qorong‘i qismi; tong – vaqt, sutka qismi, quyosh chiqish, g‘ira-shira; ta’rifi: g‘ira-shira quyosh chiqish payti; er-talab – vaqt, sutka qismi, quyosh chiqqan, kunning boshi, yorug‘; ta’rifi: sutkaning quyosh chiqib bo‘lgan yorug‘ payti, kunning boshi; choshgoh – vaqt, sutka qismi, quyosh ancha ko‘tarilgan, yorug‘; ta’rifi: kun ancha ko‘tarilib qolgan vaqt; peshin – vaqt, sutka qismi, quyosh tik kelgan, kunning yarmi, yorug‘; ta’rifi: sutkaning quyosh tik kelgan, kunning yarmi o‘tgan yorug‘ payti; asr – vaqt, sutka qismi, quyosh pastlagan, asr namozi, yorug‘; ta’rifi: sutkaning quyosh pastlagan va asr namozi o‘qiladigan yorug‘ payti; oqshom – vaqt, sutka qismi, quyosh botayotgan, kunning tugashi, tunning boshlanishi, shom namozi, g‘ira-shira; ta’rifi: sutkaning quyosh bota boshlagan kun tugab, tun boshlanishi o‘rtasidagi g‘ira-shira payti, shom namozi o‘qiladigan vaqt; kech – vaqt, sutka qismi, tunning boshi, qorong‘i; ta’rifi: tunning boshla-nish payti. Sutka qismlari semantik guruhi elementlari, avvalo privativ oppozitsiya asosida kun va tun guruhchalariga, bu guruhchalar esa o‘z elementlariga bo‘linadi.

KUN

ertalab, choshgoh, peshin, asr, kecha

Tong(g‘ira- shira) oqshom(g‘ira-shira)

TUN
S utkaning vaqt qismlariga bo‘linishi uchun tabiiy omil bo‘lib quyoshning gorizontdagi harakati xizmat qilgan: a) quyosh chiqa boshlagan payt: tong, azon, sahar-mardon, bomdod, subh, subhidam, mardon, tongotar; b) quyosh chiqib bo‘lgan payt: ertalab; v) quyosh ancha ko‘tarilib qolgan payt: choshgoh; g) quyosh tik kelgan vaqt: peshin; d) quyosh pastlagan payt: zavol, asr; ye) quyosh bota boshlagan payt: kecha. Demak, quyosh chiqa boshlagan vaqt (tong), quyosh chiqib bo‘lgan payt (ertalab), quyosh ancha ko‘tarilgan payt (choshgoh), quyosh tik kelgan payt (peshin), quyosh pastlagan payt (asr) kun qismlariga kiradi. «Tong», «ertalab», «choshgoh», «peshin» leksemalari quyosh nuri va haroratining oshib borishi asosida, «peshin», «asr», «oqshom» leksemalari esa, aksincha, quyosh nuri va haroratining kamayib borishi asosida gra-duonimik qator tashkil etadi. Bunda tong-ertalab-choshgoh-peshin va peshin-asr-oqshom qatorining har bir graduonimi o‘z sinonimlariga ega.