Ishni bajarish tartibi

1-Laboratoriya ishi.

Virtual Box (Virtual Machine) – dasturi kompyuteringizdagi asosiy operatsion tizimni o‘zgartirmagan holda boshqa bir operatsion tizimni o‘rnatish imkonini beruvchi virtual mashina hisoblanadi.

Ishni bajarish tartibi.

1.Shaxsiy kompyuteringizga Virtual Box dasturini o‘rnating.

2.Virtual Box dasturini ishga tushiring va o‘rnatmoqchi bo‘lgan operatsion tizim uchun virtual joy ajrating va nomini ko‘rsating (dastlabki ishda Windows operatsion tizimini tanlash tavsiya etiladi. Talaba Virtual Box dasturida o‘rnatmoqchi bo‘lgan operatsion tizimiga nom berishda o‘z ismini ham qo‘shishi lozim ).

3.Operatsion tizim uchun virtual joy ajratilgach “Zapustit” tugmasi orqali ishga tushiring va komp’yuteringizda Windows operatsion tizimining ”Iso ” formatdagi nusxasi turgan joyni ko‘rsating.

Internetdan kirib https://www.virtualbox.org/wiki/Downloads shu saytdan yuklab olamiz.

Next tugmasini bosamiz.

C diskga ustanofka qilamiz. Va Next

Bizga kerakli bolganlarini tanlaymiz va Next.

Yes ni bosamiz.

Dastur O’rnatilishni boshladi.

Ushbu qurilma dasturini O’rnatmoqchimisiz Install ni belgilaymiz.

Va bizda dastur ornatildi oxirgi qism Finish ni bosamiz.

Bizga mana bunday oyna ochiladi.

Nazorat savollari.

1. “VertualBox” muhitini vazifasini tushintirig ?

2. Linux operatsion tizimiga ta’rif bering va o‘rnatilish jarayonini tushintiring ?

3. Linux operatsion tizimi yadrosi vazifasini tushintiring ?

4. Linux operatsion tizimi nima sababdan ochiq kodli operatsion tizim xisoblanadi ?

5. Linux operatsion tizimining boshqa operatsion tizimiga nisbattan avfzalliklari nimada ?

1.So'nggi paytlarda virtualizatsiya texnologiyalari nafaqat kompleks echimlar doirasida axborot infratuzilmasi samaradorligini oshirishda foydalanadigan yirik kompaniyalar orasida katta qiziqish uyg'otmoqda. Yakuniy foydalanuvchilar, shuningdek, ish stolida, kundalik ishlarida va uyda ish stoli virtualizatsiyasi platformalaridan foydalanishning afzalliklarini ko'rishdi. Virtualizatsiya platformalari sotuvchilari tomonidan keng reklama qilingan virtual mashinalardan foydalanish holatlarining ko'pligi, maxsus apparat platformalari quvvatining oshishi bilan asta-sekin foydalanuvchilar tomonidan turli dasturiy ta'minot va operatsion tizimlar bilan ishlash samaradorligini oshirishning ishonchli vositalari sifatida jiddiy ko'rib chiqila boshlandi. Virtuallashtirish texnologiyalari bitta jismoniy kompyuterda (xostda) bir vaqtning o'zida operatsion tizimlari (mehmon OS) bilan bir nechta virtual mashinalarni ishlashiga imkon beradi.

Shu bilan birga, agar virtualizatsiya platformasi korxonaning ish faoliyati doirasida ishlatilsa, unga qo'yiladigan talablar, shubhasiz, "uy" virtual mashinalariga qo'yiladigan talablardan yuqori. Agar korporativ muhitda eng muhimi ishonchlilik, funksionallik, moslashuvchanlik va mavjud infratuzilma bilan birlashish qobiliyati bo'lsa, demak, bu uyda, birinchi navbatda, erkin platformaning o'zi, foydalanish qulayligi va ishlashi. Uyda virtual mashinalardan har xil maqsadlarda foydalanish mumkin, asosiylari:

Ularda o'rnatilgan dasturiy ta'minot bilan "ko'chma" izolyatsiya qilingan foydalanuvchi muhitlarini yaratish, muayyan vazifalar doirasini hal qilishga qaratilgan. Masalan, boshqa foydalanuvchilar tomonidan ishlatilmaydigan turli xil maxsus dasturlarni o'rnatish orqali uy kompyuterining operatsion tizimini ortiqcha yuklashga hojat yo'q. Unda kerakli dasturiy ta'minot o'rnatilgan virtual mashinani yaratishingiz mumkin (masalan, dizayn dasturi) va uni faqat kerak bo'lganda ishga tushirishingiz mumkin. Shu bilan birga, uni boshqa ish stantsiyasiga osongina o'tkazish mumkin va ro'yxatga olish kitobi, tizim fayllari va xost tizim sozlamalari buzilmasligiga ishonch hosil qiling.

Internetga kirish uchun xavfsiz muhit yaratish. Agar troyan oti yoki virusi virtual mashina ichida zarar etkazsa, u holda siz ushbu virtual mashinani o'chirib, yangisini yaratishingiz mumkin, shu bilan birga xost tizimining barcha ma'lumotlari ishonchli himoyalangan bo'ladi.

Turli xil dasturiy ta'minot va operatsion tizimlar bilan tajriba qiling. Virtual mashinalarda bir vaqtning o'zida bir nechta operatsion tizimni ishga tushirish imkoniyati sizga kerakli bo'lgan turli xil dasturlardan foydalanishga va ular o'rtasida ma'lumotlar uzatilishini ta'minlashga imkon beradi. Albatta, virtual mashinalar ikkala yangi operatsion tizimni o'rganish va turli xil operatsion tizimlar o'rtasida turli xil tarmoq xizmatlari va aloqa protokollarini o'rnatish uchun keng yo'llarni ochib beradi.

2. Siz ishonmaysiz, jiddiy va mustahkam Yuniks tarixi Ken Tompson (Ken Thompson) tomonidan yozilgan, kichik bir o’yindan boshlangan ekan. Bu fikrni tushunish uchun o’tmishga nazar tashlash kerak.Uzoq 1964 yilda GE-645 rusumli kompyuter uchun yangi “Multiks” ( Multics) nomli operatsion tizimni yaratish ustida ishlar boshlangan ekan [2]. Loyihaning tashabbuschisi “Bell laboratories” kompaniyasi bo’lib, unga yordamchi “Jeneral Elektrik” mashhur kompaniyasi va Massachuset Texnologik Intstituti(MTI) bo’lgan.Demak, “Multiks” operatsion tizimidan nimalar kutilgan? Ge-645 ulkan va qimmatbaho kompyuter, uning ishlash vaqti juda qimmatga tushganligi sababli, protsessor vaqtini bo’lib, ko’p foydalanuvchilar birgalikda ishlatishni ta’minlaydigan tizim kerak bo’lgan.

Bugungi kunda dunyo miqyosidagi opеratsion tizimlar ichida o’ziga xos o’rniga egadir. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, Linux erkin tarqatiladigan dasturiy ta’minotlardan biridir, ya’ni har bir foydalanuvchi dastlabki tizim kodlarini Intеrnеt tarmog’i orqali yoki kompakt-diskdagi nusxasini sotib olish imkoniyatiga ega. Bu opеratsion tizimning 2 ta ishlash uchun mo’ljallangan intеrfеyslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) – grafikali intеrfays hamda CLI(Command Line Interface) – konsol, ya’ni buyruqlar qatoridan iboratdir.
Linuxning asosiy uy saytining (homepage) bog’i: http://www.linux.org. Ushbu saytda opеratsion tizim haqida asosiy ma’lumotlar hamda yangiliklar bilan tanishish mumkin.
Linux operatsiyon tizimi asta-sekinlik bilan O’zbek foydalanuvchilarini ham topmoqda. Linux operatsion tizimini birinchi bo’lib o’zbek tiliga tarjima qilishda Samarqand Davlat Universiteti sobiq talabasi Mashrab Quvvatovning hissasi katta. Uning internedagi sayti: http://www-user.uni-bremen.de/~kmashrab/freax.homelinux.net. Hozirgi paytda Mandriva, Ubuntu hamda Booyo distributivlari o’zbek tiliga tarjima qilingan.

Statistikalarga qaraganda dunyodagi qudratli kompyuterlarining 90%idan ortig’I hozirgi kunlarda ham *nix-tizimlar boshqaruvida ishlab kelmoqda. Navbatdagi dunyo superkompyuterlar reytingi qilinganida, yuqori o’rinlarda turganlarining aksariyati Linuxning turli modifikatsiyalari yoki Unix-turkum operatsiyon tizimlari boshqaruvida. Dunyoning superkompyuterlarining 2012 yil iyunida top-500 ro’yxatiga kirganlarning aksariyatida yiliga ikki marotaba yangilanadigan Linux tizimining ustivorliklarini ko’rsatdi (500tadan 462 eng tez mashinalar Linuxda ishlaydi).

Top-500 g’olibi IBM BlueGene/Q bo’lib, unga Sequoia-tizimi AQShning Lourens nomidagi Liver dengiz milliy laboratoriyasida o’rnatilgan. 98034 tugunli hisoblash klasteri Gray seriyasi superkompyuterlar uchun Lunixning Compute Node Linux tizimidan, shu bilan birga kiritish-chiqarishni qayta ishlash uchun Red Hat Enterprise Linux tizimlaridan foydalaniladi.

3. Linux — to’laqonli 32- razryadli (64-razryadlisi DEC AXP platformasida bo’ladi) operatsion sistema bo’lib, kompyuterni to’la quvvat bilan ishlatadi. Linux IBM PS shaxsiy kompyuterni haqiqiy ishchi stansiyaga aylantiradi. Shaxsiy kompyuterning narxi ishchi stansiya narxidan juda past turadi.

Bu yerda narx bo’yicha yutuq juda katta, chunki asbob-uskunalar bo’yicha tejamkorlikdan tashqari, Linux ning dasturiy ta’minoti ochiq litsenziya bilan beriladi va u sistemadan bepul nusxa olishni cheklamaydi. Yadro, muharrirlar, translyatorlar, SUBD, tarmoq, grafik interfeyslar, o’yinlar va boshqa ko’plab dasturlar ta’minoti minglab megabayt hajmda bepul va qonuniy asosda beriladi.

Qaroqchilik bozorida dasturlar uchun haq to’lamaslik odatiy ish bo’lib qolgan. Ammo Linux butunlay boshqacha, undan foydalanuvchilarni hech kim ta’qib qilmaydi, buning ustiga hujjatlarni to’la berishadi. Yana shunisi ham borki, barcha dasturlarning dastlabki matnlari ham beriladi. Bu qaroqchilarning tushlariga ham kirmagan.

Linux foydalanuvchilar va amaliy sistemani ishlab chiquvchilarda katta qiziqish uyg’otadi. O’zingiz bir faraz qilib ko’ring, bir necha shoxobchalardan iborat firma hududiy jihatdan shaharning turli tumanlarida va, hattoki, boshqa shahar va mamlakatlarda joylashgan. Asosiy korxonada ma’lumotlar bazasi serveri ishlab turibdi, mijozlar — shoxobchalarda ish joylari — tarmoq orqali server bilan o’zaro aloqa qilib turibdilar. Bunday sistema Linux da tez, arzon va qulay amalga oshirilmoqda. Linux ning barqarorligini yodga oling. Mana shu yerda u juda qo’l keladi!

4. Ham ish joyida, ham uyda foydalanish uchun legal (ochiq) ravishda zamonaviy OSga ega bo’lish imkoniyatini beradi;

• 
  tez harakatlanish darajasiga ega;
  
• 
  mustahkam, barqaror, uzilishlarsiz ishlaydi;
  
• 
  viruslar ta’siridan xoli;
  
• 
  zamonaviy РKlаr imkoniyatlaridan to’la foydalanishga imkoniyat beradi hamda Dos va MS Windowslarga xos bo’igan kompyuterlar xotirasi va protsessorlar resurslaridan foydalanishdagi cheklanganlikni olib tashlaydi;
  
• 
  ko’p vazifalilik va ustuvorliklarni samarali boshqaradi, fanga oid vazifalar (uzoq hisoblash, modem orqali elektron pochtani jo’natish, disketlarni formatlash va h.k.) interaktiv ishlashga xalal bermaydi;
  
• 
  kompyuterni lokal va global tarmoqlarga, shu jumladan «Internet» ga oson integratsiya qilishga imkon beradi; Novell va MS Windows asosidagi tarmoqlar bilan ishlaydi;
  
• 
  Unix, MS Dos va MS Windowslarning turli versiyalardagi boshqa OTlarning to’ldirilgan formatda berilgan amaliy dasturlarini bajarish imkoniyatini beradi;
  
• 
  Unix dunyosida jamlangan va dastlabki matnlar bilan birga ochiq tarqatilayotgan juda ko’p sonli turli dasturiy paketiardan foydalanish­ga imkon yaratadi;
  
• 
  Linux hamda boshqa OT da ishlashga yaroqli, obyektga oriyentirlashtirilgan, ko’p darchali matnli yoki grafik interfeysli kliyent-server klassidagi sistemani ham kiritgan holda istalgan darajadagi murakkab amaliy dasturlarni ishlab chiqish uchun instrumental vositalarning boy to’plami bilan ta’minlaydi;
  
• 
  foydalanuvchiga va, ayniqsa, ishlab chiquvchiga barcha komponentlarning, OT yadrosini ham qo’shgan holda, boy hujjatlar va dastlabki matnlar ko’rinishida ajoyib o’quv bazasini beradi;
  
• 
  barcha xohlovchilarga ishlab chiqishda o’z kuchini sinab ko’rishga, Linux OT chiquvchilarining istalgani bilan Internet orqali muloqot qilish va birgalikda ishlash hamda ushbu sistemaga hammuallif bo’lib o’z hissasini qo’shishga imkon beradi.
  

5. Erkin nusxa ko’chirishga ruxsat beradigan litsenziyaga ega bo’lgan boshqa qator operatsion sistemalar mavjud. Ular ichida Rossiyada Free BCD sistemasi ko’proq ommalashgan.

Tajribali mutaxassis uchun Linux o’zlashtirishda yengil va ishlatishda qulay hisoblanadi. Tarixan Unix kodlaridan paydo bo’lgan Free BCDdari farq qilgan holda Linux sistemasi yadrosi yangidan yozilgan.

Ikkala OT ham, biri qaysi bir jihati bilan ikkinchisidan yaxshiroq va aksincha bo’lgani holda, a’lo sifatli sistema hisoblanadi. Ikkala sistema aktiv rivojlanmoqda, tez va qayta-qayta yetakchilik roli bilan almashib turishlari mumkin.

Siz qaysi birini: Linux yoki Free BSD ni tanlashingizga qaramay, tanlov yaxshi bo’ladi.

Linux va Free BSD rivojlanish konsepsiyalariga ko’ra bir-biridan katta farq qiladi. Buning ustiga, operatsion sistemalar orasida Linux umuman o’z falsafasi jihatidan noyob hodisa.

Bu foydalanuvchilar uchun yaratilgan sistema. Linux xohlagan odam chegarasiz nusxa olishi mumkin bo’lgan shunchaki bir erkin sistema emas. U erkin ochiq ishlov beriladigan sistema bo’lib, har bir kishi, qayerda yashashidan qat’i nazar, ozmi-ko’pmi o’z hissasini qo’shgan bo’lsa, Linux hammuallifi bo’lishi mumkin.

Dunyoda Linux Free BSDdan ko’ra ko’proq ommalashgan. Ba’zi hisoblarga ko’ra, 1995-yilda Linux o’rnatilgan vositalarning soni 10 millionga yetgan. Linux Journal jurnali nashr etiladi. Linuxli kompakt-disklarning o’nlab turli versiyalari sotilmoqda. Global tarmoqlar orqali Linux bo’lgan yuzlab arxivlarga kirish mumkin. Linux arxivning chiquvchi trafiki shimolda sunsine.unc.edu bir kunda o’nlab gigabaytni tashkil etadi. Ushbu arxiv bilan kechayu kunduz har bir daqiqada yuzlab foydalanuvchilar ishlaydilar va yana boshqa minglab foydalanuvchilarga xizmat qilish uchun sunsite tomonidan Linux arxivining ko’zguli nusxalari tashkil etilgan.

AQSH, Yevropa, Yaponiya, Avstraliyada Linux User Groups (foydalanuvchilar assotsiatsiyasi) ko’piab paydo bo’lmoqda. Linux bo’yicha muntazam ravishda xalqaro konferensiyalar o’tkazilmoqda. 1994-yil-30 noyabr — 2-dekabrda Vashingtonda 6-OSW (Open Systems World) — xalqaro ochiq sistemalar konferensiyasida Linux sistemasi seksiyasi ham ish olib bordi. Ayni vaqtda Novell App Ware, Windows NT, Solaris, SCO Unix seksiyalari ishladi. O’sha davrdan beri Linux Unix bo’yicha o’tkaziladigan xalqaro anjumanlarning mavzusi bo’lib qoldi. Unix 95 Expoda Linuxga bo’lgan qiziqish g’oyat katta bo’ldi, Linux stendlari joylashgan — Red Hat, Caldera, DEC/ Linux Journal pavilonlariga o’tish juda qiyin edi.

Shunga muvofiq, Linux bo’yicha materiallar ko’proq va kirish osonroq. Linuxga oid arzon CDROM (kornpakt-disk)larning xillari ham ko’p: atigi bir necha o’n dollarga minglab megabaytli, yuqori sifatli dasturlarni olish mumkin.