Ishlatish joylari keltirilgan

Betonning mustahkamligi

Betonlarda tashqi kuchlar ta’siridan murakkab kuchlanish holati sodir bo‘ladi. Siqilgan beton namunadagi kuchlanishlar elastik moduli katta bo‘lgan qattiq zarrachalardan to‘planadi. Natijada zarrachalarni birlashtiruvchi sirtda bu bog‘lanishlarni buzuvchi zo‘riqishlar hosil bo‘ladi. SHu bilan birga betondagi g‘ovaklar va bo‘shliqlar hosil bo‘lgan joylarda kuchlanishlarning to‘planishi sodir bo‘ladi. Beton tanasidagi g‘ovak va bo‘shliqlarning soni ko‘p bo‘lganligi uchun bir g‘ovak atrofidagi hosil bo‘ladigan cho‘zuvchi kuchlanish ikkinchi g‘ovakdagi kuchlanish bilan qo‘shilib ketadi. Natijada siqilgan betonda bo‘ylama siquvchi hamda

ko‘ndalang cho‘zivchi kuchlanishlar xosil bo‘ladi. Betonning cho‘zilishdagi qarshiligi uning siqilishdagi qarshiligidan bir necha marta kam bo‘lganligi sababli cho‘zuvchi kuchlanishlar tasiridan betonda mikroyoriqlar paydo bo‘ladi. Tashqi yuk ortgani sari mikroyoriqlar kuchayib uncha katta bo‘lmagan yoriqlar birlashib, makroyoriqlarning ochilishi kengligi kattalashib beton buzilish holatiga kelib qoladi.
Beton mustahkamligi quyidagi omillarga: sement turi va markasi, suv bilan sementning nisbati, yirik to‘ldiruvchilarning turi va mustahkamligi, beton tuzilishiga bog‘liq. Bir qorishmadan tayyorlangan beton namunalarning mustahkamligi har xil bo‘lib, qotish omillardan vaqti va sharoiti, kuchlanish holatining turi, namunalar o‘lchamlari, yuk ta’sirining harakteriga bog‘liq. Beton mustahkamligi vaqt o‘tishi bilan ortib boradi va qotish davrining dastlabki birinchi 28 sutkada beton asosiy mustahkamligiga erishadi. Keyinchalik qotish jarayoni sekinlashadi va bu jarayon bir necha yil davom etadi. Beton mustahkamligi davlat standartlari bo‘yicha maxsus o‘lcham va qoliplarda tayyorlangan namunalarni sinash yo‘li bilan aniqlanadi..
Tajribalardan ma’lumki, bo‘ylama o‘qi bo‘yicha siqilgan namuna betonda bu o‘qqa parallel joylashgan yoriqlarning paydo bo‘lishidan buziladi. Dastavval beton tanasida g‘ovakliklarda mayda yoriqlar paydo bo‘ladi. YUkning ortishi bilan mayda yoriqlar rivojlanib bir–biriga qo‘shilib ketadi va yoriqlar yiriklashadi. (1.1 – rasm: a, b).
YUk miqdorining navbatdagi oshishi namunani buzilish holatiga olib keladi. So‘ngra yoriqlar ochiladi, nihoyat butunlay emirilish ro‘y beradi.
a) b)

1. 
   –rasm. Beton namunasining siqilishdagi kuchlanish holati sxemasi.
   

a – mayda g‘ovak va bo‘shliq atrofida kuchlanish
konsentratsiyasi; b – prizma bo‘ylama o‘qi bo‘yicha siqilishida betonda hosil bo‘ladigan yoriqlar.

Betonning mustahkamligi qator omillarga bog‘liq bo‘lib, ular ichida eng asosiylari quyidagilardan iborat:

1. 
   texnologik faktorlar;
   
2. 
   qotish davri va yoshi;
   
3. 
   namuna shakli va o‘lchamlari;
   
4. 
   kuchlanganlik xolati va ko‘p muddatli jarayonlar.
   

Beton turli kuchlanish holatida (siqilish, cho‘zilish va kesilishda) turli qarshiliklarga ega bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda qo‘llanilayotgan beton mustahkamligi nazariyasi uning strukturasini etiborga olmaydi. Beton mustahkamligini uni strukturasi bilan bog‘lash masalasi shu vaqtgacha o‘z echimini topgani yo‘q. SHuning uchun betonning mustahkamligi va defformatsiyalanishi haqida malumot juda ko‘p beton namunalarini sinash natijasida olinadi. Bunda betonning fizik va mexanik xossalarining o‘rtacha qiymatlari topilib, ular temireton kostruksiyalarini loyixalash uchun asos qilib olidani.
Temirbeton elementlarining yuk ta’sirida ishlash sxemalari 1.2–rasmda ko‘rsatilgan.

2. 
   –rasm. YUk ostidagi temirbeton elementlarning ishlash sxemasi.
   

a – egilishda (1–siqilgan zona, 2–cho‘zilgan zona);
b – siqilishda; v–cho‘zilishda; g–ko‘ndalang kuch ta’sirida.

4.