Bino va inshootlarni qayta qurish (rekonstruksiyalash) deganda nima tushuniladi?
VII–BOB. OLDINDAN ZO‘RIQTIRILGAN ELEMENTLARNI HISOBLASH VA ULARNI LOYIHALASH PRINSIPLARI
Oldindan zo‘riqtirishning mohiyati va zo‘riqtirish usullari Betonning asosiy kamchiliklaridan biri uning cho‘zilishdagi mustahkamligining yuqori emasligidir. Bu holat temirbeton konstruksiyalarning yoriqlar paydo bo‘lishiga qarshiligini pasaytirib, hizmat qilish muddatini kamaytiradi. Temirbetonni oldindan zo‘riqtirish g‘oyasi cho‘zilishga qarshiligi past bo‘lgan betonda sun’iy ravishda siquvchi kuchlanishlar hosil qilib, uning cho‘zilishdagi qarshiligini oshirishdan iborat. Temirbeton konstruksiyalarning cho‘ziladigan armaturalari tayyorlanish jarayonida oldindan taranglashtirilib qo‘zg‘almas tayanchlarga mahkamlanadi. Natijada armaturalarda ma’lum bir miqdordagi kuchlanish hosil bo‘ladi. Beton ma’lum bir mustahkamlikka erishgandan keyin armaturalar tayanchlardan bo‘shatiladi. Bo‘shatilgan armaturalar betonni qisib unda sun’iy siquvchi kuchlanish hosil qiladi. Bu konstruksiyalarni oldindan zo‘riqtirish deb aytiladi. Konstruksiyalarni oldindan zo‘riqtirish yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan armaturadan foydalanish imkonini beradi va po‘lat sarfini kamaytiradi. Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni qo‘llash iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi. CHunki bunda beton va armaturaning mustahkamlik xususiyatlaridan to‘liq foydalaniladi. Bundan tashqari oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarning yoriq bardoshligi oshadi va ularning xizmat qilish muddati uzayadi. YUqori mustahkamlikka ega bo‘lgan beton va armaturalardan foydalanish hisobiga
beton va armatura sarfi kamayadi.
Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalardan foydalanish birinchi marta Fransiyada 1928 yilda fransuz injeneri E.Freysine tomonidan
amalga oshirilgan. Rossiyada oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni amaliyotga joriy qilishda 1932 yili prof. V.V.Mixaylov tomonidan keng ko‘lamda bajarilgan amaliy tadqiqotlar asos bo‘lgan.
Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni qurilish amaliyotida ko‘llash natijasida temirbeton konstruksiyalarning ishlatilish ko‘lami kengayib bordi. Katta oraliqlarni yopish uchun oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalar sifatida to‘sin va fermalar, yupqa devorli tom konstruksiyalari ishlatilmoqda.
Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalar sanoat va fuqaro qurilishida, maxsus inshootlar qurilishida (elevatorlar, siloslar, bosimli ostida ishlaydigan quvurlar, aerodrom plitalari, temirbeton qoziqlar, ko‘prik tayanchi qoziqlari) keng ko‘lamda ko‘llanilmoqda.
Temir-beton konstruksiyalarning ishlash sharoitiga qarab armaturalar bir yo‘nalish bo‘yicha (to‘sinlarda, fermalarda va hokazo), ikki yo‘nalish bo‘yicha (plitalarda, qobiqlar ning izoralarida va hokazo) hamda uch yo‘nalish bo‘yicha (massiv konstruksiyalarda) taranglashtirilishi mumkin. Temir-beton konstruksiyalarning takomillashini ta’minlovchi omillardan biri, bu oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilishdan iboratdir. Oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni qo‘llashda yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan beton va armatura hisobiga beton hamda armatura sarfini kamaytirish mumkin. SHu bilan birga konstruksiyalarning darz ketishiga chidamligi oshadi, salqiligi kamayadi. Ko‘p marta qayta takror ta’sir qiladigan yuklarga konstruksiyaning chidamliligi oshadi. Agressiv muhitda ishlaydigan konstruk siyalarning xizmat muddati uzayadi. Beton hajmining kamayishi hisobiga konstruksiya larning xususiy og‘irliklari kamayadi va temir- betonning qo‘llanish sohasi kengayadi.
