Ishlab chiqarishni tashkil etish. Yer, kapital, tadbirkorlik faoliyati va mehnat ishlab chiqarish omillari

Ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi omillar.

Tovarlar ishlab chiqarish va xiznmt ishlarini bajarishda ishtirok etadigan, ishlab chiqarishning rirovard natijalariga ta'sir ko'rsatadigan resurslar «ishlab chiqarish omiliari», deb ataladi.

Iqtisodiyot fanida iqtisodiy resurslaming quyidagi guruhlari mavjud:

• 
  :.-.biiy lesurslar yoki yer va yer osti hamda ustki boyliklari;
  
• 
  kapital;
  
• 
  mehnat rcsurslari;
  
• 
  . . hkorlik qobiliyati (tadbirkorlik).
  

har birini iqtisodiyot tizimida o'z o'rni bor, u!:.. ma'lvun y'M, J ii h.i h
'utln.y tasiiuLt' — iovarbmi ishlab cliiqarish va xizmat ishlarini bajarishda tabiiy
-.atlar. Ular ioydali qazihnalar, o'rmonlar, suv, havo va shunga o'xshashlar. Tabiiy rcsurdlar ie.aada, iqtisodchilar «yer» iborasini ham ishlatib, unga ham «ishlab chiqarish omili», deb qaraydilar.
' ei tabiiy omil sifatida o'rganiladi. O'zbekistonning yer fondi davlat chegaralariga qadar bo'lgan hamma

• 
  enar hisoblanadi. Davlat yer fondi qishloq xo'jaligi maqsadlarida foydalanish uchun jamoa xo'jaligi va boshqa
  

ialiklarga borib qo'yilgan qishloq xo'jaligi yerlaridan, aholi yashaydigan punktlar (shaharlar, к i chi к -.ahurchalar va qishloq aholi joylarining yerlaridan), sanoat, transport, kurort, qo'riqxonalarning yerlari- \a boshqa har xil yerlardan (davlat o'nnon fondlari yerlaridan, davlat suv fondlari yerlaridan)
Ibo.at.
O'zbekistonning umumiy yer fondi keyingi ma'lumotlar bo'yicha 44,75 ml л geklar, slmnaan aun 32 mln gektari qishloq xo'jaligiga qarashli yerlar. Qishloq xo'jaligi yeiiari ichida kbita.rr ч..] 83,5 % u . qlar va yjylovlar egallaydi.
' « ionJi qayidagiiardan tashkil topach:
. _A riladigan y:Ji.r; lo\ lur; ruiunzorlar;
w'.iar va ko'p yillik daraxllar bilan band bo'lgan yerlar;

• 
  suv osti yerlari;
  

» shaxsiy tomorqa xo'jalik yerlari;

• 
  boshqa yerlar.
  

Yer - inson mehnati mahsuli emas. Ishlab chiqarish omilining bu guruhiga tabiat bergan boyliklar, yer osti qazilma boyliklari ham kintiladi. Ular ishlab chiqarish jarayonida ishlatiladi. O'zbekistonda yer resurslaridan foydalanish holati ham qoniqarli emas, deb topadi. Ayniqsa Jizzax, Samarqand, Sirdaryo, Namangan va boshqa viloyatlarda. Masalan,
•yerni qonunsiz ravishda egallab olish

• 
  sug’oiiladigan ekinzorlarni qishloq xo’jaligi oborotidan chiqib ketishi.
  
• 
  Ko’plab dala maydonlari turli xil sabablar bilan ekihnay qolishi;
  
• 
  Yerdan belgilangan maqsadlarda foydalanilmaslik hollarining mavjudligi;
  

• 
  ko'p yerlarni zax, sho'r bosib botqoqlikka aylanib borishi
  
• 
  yerdan foydalanislida qonunchilikka rioya qilmaslik holatlari, mo’ljaldagi ekinlar o’miga boshqa xil ekinlar ekish. Bunday yerlar 2001 yilda 41ming 500 ga bo’lgan. 2001 yilning yakuni bo’yicha 120 ming 500 ga yerda paxta xosildorligi 10 sentnerdan, Chelak tumanida 8,3 sentner, Jizzax viloyatining Zomin tumanida 8,6 sentner. Eng yuqori paxta hosildorligi 28,7 sentner bo'lib, bu Farg'ona viloyatmmg Yozyovon, Andijon viloyatining Ulug'nur tumani xo jahklanga to'g'n keladi;
  
• 
  statistik hisobotlarda yer miqdorini fermer xo'jaliklari tomonidan kamaytirib ko'rsatilishi.
  

Bu guruhga foydalaniladigan yerlar, o'rmonlar va boshqalar kiradi. Ayni o'rinda har bir id ski O'zbcl ristonning tabiiy xomashyo resurslan tog’risida yetarli darajada ma'lumotga ega bo'Hshi foydadan xolt . ..:аь. Hozirgi vaqtgacha O'zbekistonda 2,7 mingdan ziyod turli xil foyda!i qpziln.d ко;.lari va f .a'uanlar bo'lgan istiqbolli joylar aruqlangan. Ular 100 ga yaqin mineral xomashyo turlarini o’z i-:.:ga oladi. Shundan 60 dan ortig’I ishlab chiqarishga jalb etilgan, 900 dan oitiq к on qidirib :. piigan bo'lib, ularning tasdiqlangan zaxiralan 970 mlrd AQSH dollarim tashkil etadi Shu bilan ,_a. O'zbekistonning umumiy mineral xomashyo potensiali - 3,3 trillion AQSIi doliaridan oriiqroq •'aLolanayotganini ham aytib o'tish kerak
ro'ladi», deb aytish haqiqatga to'g'ri kelmaydi. Lekin «maksimal foydaga» intilgan firmalar resurs-lanii bekorga saif etmaydi, deb aytishga barcha asoslar bor. Foydani maksimallashtirish uchun firma xarajat qiladigan resurslarni shunday tanlab olish kerakki, bozorda sotishga mo'ljallangan mahsulot niiqdoriga ketadigan ishlab chiqarish xarajatlari minimal darajada bo'lsin.