Ishlab chiqarishni hududiy joylashtirishning asosiy omillari

Ishlab chiqarishni joylashtirishga ta‘sir etuvchi asosiy omillar

ISHLAB ChIQARISH		Xom ashyo
		Yoqilg’i – energetika
		Ishchi kuchi
		Iste‘mol
		Bozor iqtisodiyoti
		Ekologiya
		Iqtisodiy geografik o’rin
		Ilmiy texnika taraqqiyoti
		Yer – suv
		Transport
		Infrastruktura
		Boshqa omillar

Xom ashyo omili. Ma‘lumki, barcha mahsulot xom ashyosiz yaratilmaydi. Ammo ayrim mahsulotlarni olish uchun xom ashyo boshqalariga qaraganda ko’proq sarflanadi. Shuning uchun bunday mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan tarmoqlar va korxonalar mumkin qadar ashyo rayonlariga yaqin joylashtiriladi.
Sanoatning ba‘zi tarmoqlari, masalan, tog’ – kon, o’rmon, baliqchilik sanoati tarmoqlarining joylashuvi xom ashyo bo’lmagan rayonlarda rivojlanmaydi. Bunday sanoat tarmoqlarining joylashuvi bevosita foydali qazilmalar yoki tabiiy boyliklar geografiyasi bilan belgilanadi. Boshqa sanoat tarmoqlarining hududiy tashkil etilishi esa biroz murakkabroq tusga ega. Bu borada bir qator fakt va raqamlar keltirish o’rindi. Masalan, 1 t paxta tolasini olish uchun taxminan 3 t xom paxta, 1 t paxta yog’i uchun 5 t chigit, 1 t pista yog’i uchun 3 t kungaboqar, 1 t shakar uchun 7 t qand lavlagisi ishlatiladi. Ushbu raqamlarni nisbiy (foiz) ko’rinishida berish foydali holi emas. Chunonchi, paxta tolasining oq paxtadan chiqishi 32 – 33 foiz, paxta yog’ining chigitdan olinishi 19 – 20, shakarni qand lavlagidan tayyorlash 14 – 15 foiz va shunga o’xshash. Demak, bu korxonalar xom ashyo rayonida yoxud unga yaqin maskanda joylashtirilishi shart.
Mineral o’g’itlar ichida kaliy o’g’itini ishlab chiqarish geografiyasi batamom xom ashyo omili bilan belgilanadi, chunki uni olish uchun ko’p miqdorda kaliy tuzi sarflanadi. Masalan, shu boisdan kelajakda Dehqonobod tumanida mavjud kaliy xom ashyosi hisobiga kaliy o’g’iti ishlab chiqaradigan zavod qurilishi rejalashtirilayotgani fikrimizning isbotidir.