Ishlab chiqarishdagi zararli omillar turlari, xususiyatlari va ularning odam organizmiga ta’siri

Titrash (vibratsiya). Uskuna va mashinalarning ayrim qattiq, mo’rt detallari va asoslarining gorizontal, vertikal yoki aylanma yo’nalishi bo’ylab tebranishiga titrash deb aytiladi. Ishlab chiqarishda ish joylarining titrash(vibratsiya)larining miqdori amaldagi SanQvaM № 0326-16 “Ish joylarida titrash”, SanQvaM № 0175-04 “Ish joylaridagi ish sharoitining shovqin va titrash xavfsizligini aniqlash va baholash” va davlatlararo mehnat xavsizligi stadartlar tizimi standarti ГОСТ 12.1.012-2004 “Система стандартов безопасности труда. Вибрационная безопасность” asosida hisoblanadi, tekshiriladi va ruxsat etiladi.
Titrash natijasida asab va yurak-tomir tizimi zararlanishi mumkin, kapillyar tomirlarning spazmalanishi sodir bo’ladi, hushdan ketishga va gipertoniyaga moyillik kuzatiladi, qonda o’zgarishlar, umumiy holsizlik yuz beradi. Titrashlar, ayniqsa, ayollar organizmiga zararli ta’sir ko’rsatadi. Titrashlarning jadalligi ularning amplitudalari va chastotalariga bog’liqdir.
Sanitariya qoidalari va me’yorlariga asosan, titrashli ishlarga bog’liq bo’lgan joylarda 18 yoshga to’lmagan yoshlar va homilador ayollarning ishlashiga ruxsat etilmaydi.
Insonni titrashdan himoyalash maqsadida, mashina va uskunarni masofadan turib avtomatik boshqarish, har xil yumshatgichlar (prokladkalar) o’rnatish, prujinalar o’rnatish, harakatlanuvchi mashinalar uchun pnevmatik shinalar, yumshoq o’tirg’ichlar, haydovchilar uchun yumshoq o’rindiqlar va gidravlik amortizatorlar o’rnatish usul va vositalaridan foydalanadilar. Titrashni yana ham kamaytirish maqsadida, titraydigan konstruktsiyalarga va detallarga maxsus mastika qatlami surtiladi. Titrashdan himoyalanish uchun qatlamli rezinali oyoq kiyimlari, paralonli qo’lqoplardan foydalaniladi.
Titrash turli xildagi vibrometrlar (VR-1, qo’l vibrometri) hamda shovqin va titrashlarni o’lchaydigan (IShV-1) priborlari orqali o’lchanadi.
Titrashlarning jadalligi ularning amplitudalari va chastotalariga bog’liqdir. To’lqin amplitudasi qancha katta bo’lsa, ruxsat etilgan chastota shuncha oz bo’ladi va aksincha, agar ruxsat etilgan chastota katta bo’lsa to’lqin amplitudasi oz bo’ladi.
Titrovchi qurilmalar bilan ishlovchi, bir soat ishlagandan keyin 10-15 daqiqadan tanaffus qilishi, ishlab chiqarish gimnastikasi bilan shug’ullanishi kerak. Me’yordan ortiq titrovchi qurilmalar bilan ishlash man etiladi. Titrashli joylarda ishlovchi barcha ishchilar davriy ravishda tibbiy ko’riqdan o’tib turishi kerak.