Ishlab chiqarishda xavfli zararli holatlar va baxtsiz hodisalar

ISHLAB CHIQARISH KORXONALARININGSANITARIYANORMASIGAASOSANSINFLANISHI, SANITARIYAHIMOYAZONASI

Ishlab chiqarish mikroiqlimi normalari mexnat xavfsizligi standartlari sistemasi "Ish zonasi mikroiqlimi" (GOST 12,1005-76)ga asosan belgilangan. Ular gigienik va texnik iqtisodiy negizlarga asoslangan.

Sanoat korxonalari xonalarining xarakteri, yil fasllari va ish kategoriyasiga qarab, ulardagi xarorat, nisbiy namlik va xavo xarakatining ish joylari uchun ruxsat etilgan normalari belgilangan.
Ish kategoriyalari quyidagicha belgilanadi:engil jismoniy ishlar (1 kategoriya)-o‘tirib,tik turib yoki yurish bilan bog‘liq xolda bajariladigan, biroq muntazam jismoniy, zo‘riqish yoki yuklarni ko‘tarishni talab qilmaydigan ishlar,energ iya sarfi soatiga 150 kkal (172 J.S) ni tashkil etadi. Bunga tikuvchilik korxonasi,aniq asbobsozlik va shu kabi korxonalar kiradi.
O‘rtacha og‘irlikdagi jismoniy ishlar(11 kategoriya)-soatiga 150-250 kkal (172-293 J.S) energiya sarflanadigan faoliyat turlari kiradi. Bunga doimiy yurish va og‘ir bo‘lmagan (10 kg gacha) yuklarni tashish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlar kiradi. Masalan,yig‘iruv-to‘qish ishlari, mexanik-yig‘uv, payvandlash sexlaridagi ishlar shular jumlasidandir.
Og‘ir jismoniy ishlar (111 kategoriya)-muntazam jismoniy zo‘riqish xususan og‘ir yuklarni (10 kg dan ortiq) muttasil bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish va ko‘tarish bilan bog‘liq ishlar kiradi. Bunda energiya sarfi soatiga 250 kkal (293 J.S) dan yuqori bo‘ladi. Bunday ishlar temirchilik,kuyuv va boshqa qator sexlarda bajariladi.
Xarorat, nisbiy namlik va xavo xarakatining tezligi risoladagi va yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan miqdorlar ko‘rinishida normalanadi. Risoladagi miqdorlar deganda odamga uzoq muddat va muntazam ta’sir qilganda tashqi muxitga moslashuv reaksiyalarini kuchaytirmasdan organizmning normal faoliyatini va issiklik xolatini saqlashini ta’minlaydigan miqroiqlim ko‘rsatgichlarining yiqindisi tushunilib,ular issiqlik sezish mo‘‘tadilligini vujudga keltiradiva ish qobiliyatini yuksaltirish uchun shart-sharoit xisoblanadi. Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan mikroiqlim sharoitlari-organizmning faoliyatini va issiqlik xolatdagi o‘zgarishlarini,fiziologik moslanish imkoniyatlaridan chetga chiqmaydigan tashqi muxitga moslashish reaksiyalarining kuchayishini bartaraf etadigan va tez normaga soladigan mikroiqlim ko‘rsatgichlarining yig‘indisidir. Bunda sog‘liq uchun xatarli xolatlar vujudga kelmaydi,biroq nomo‘‘tadil issiqlik sezgilari, kafiyatning yomonlashuvi va ish qobiliyatining pasayishi kuzatilishi mumkin. 1,2,3 jadvalarda mikroiqlimning risoladagi va yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan normalari keltirilgan. Doimiy ishlarda 1-jadvalda keltirilgan miqdorlar ta’minlanishi lozim, ular xavoni mutadillashtirishda xam majburiydir. Biroqqator xollarda, masalan issiqlik ko‘p ajralib chiqadigan yoki isitiladigan xonalarining xajmi katta metallurgiya, mashinasozlik va boshqa zavodlarda yo‘l qo‘yiladigan normalarga (1,2 jadval) asoslanishi mumkin, biroq

1-Jadval
Ishlab chiqarish xonalari ish xonasidagi xavoning xarorati,nisbiy namligi va xarakat tezligining risoladagi normalari.

Yilfasli	Ishkategoriyasi	Xavonixarorati, oS	Nisbiynamlik	Xavonitezligi
Sovuq	Engil - 1	20 – 23	60 - 30	0,2
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11a	18 – 20	60 - 40	0,2
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11b	17 –19	60 - 40	0,3
	Og‘ir-111	16 – 18	60 - 40	0,3
Iliqdavr	Engil-1	20 – 25	60 - 40	0,2
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11a	21 – 23	60 - 40	0,3
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11b	20 –22	60 - 40	0,4
	Og‘ir-11	18 – 21	60 - 40	0,5
Issiq	Engil-1	20 – 30	60 - 40	0,3
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11a	20 – 30	60 - 40	0,4 - 0,5
	O‘rtacha og‘irlikdagi-11b	20 – 30	60 - 40	0,5 - 0,7
	Og‘ir - 111	20 – 30	60 - 40	0,5 - 1,0

2-Jadval
Yilningsovuqvailiqdavridaishlabchiqarishxonalarixarorati,nisbiynamligivaxavoxarakatitezliginingyo‘lqo‘yiladigannormalari

Ishkategoriyalari	Xavoxarorati, ^oS	Nisbiynamligi	Xarakattezligi	Tashqaridagixavoxarorati, ^oS
Engil - 1	19 - 25	75	0,2	15 – 30
O‘rtacha og‘irlikdagi 11a	17 - 23	75	0,2	15 – 30
O‘rtacha og‘irlikdagi -11b	15 - 21	75	0,4	15 – 30
Og‘ir - 111	13 - 19	75	0,5	15 – 30

Mexnatvadamolishrejimlarigaqo‘yiladigangigieniktalablarga,organizmningissiqlabketishivasovuqqotishinioldiniolishgaqaratilganbarchavositalaridanfoydalanishgaxamamalqilishzarur.

Normalardaorganizmningtashqimuxitgamoslashishfaqattashqisharoitlargaemas,balkimexnatningog‘ir-engilligigabog‘liqxoldao‘zgaribturadiganissiqlikxosilqilishimiqdorigaaloqadorligixamxisobgaolinadi. SHungako‘raengilishlarda,o‘rtachaog‘irlikdagivaog‘irishlargaqaraganda,xavoningbirmunchayuqorixarotlardavaxarakatiningbirmunchakamtezlikdabo‘lishiqabulqilingan.
Yo‘lqo‘yilishimumkinbo‘lgannormalaryilningsovuqvabirmavsumdanikkinchisigao‘tishdavrlarida (tashqixavoning) o‘rtachakunnalikxarorati-10 ^oSdanyuqori (yokimuvofiqxoldapast) doimiyishjoylaridantashqarida (I-jadval) birmunchakattaraqamlardao‘zgaribturishi,yilningissiqpaytidaesa (2-jadval) sexlarxavosiningoshganxarorati (ayniqsaO‘rtaOsiyosharoitidavaissiqlikajralibchiqishimumkinbo‘lgansexlarda)issiqlikninganiqortiqchabo‘lishiniko‘zdatutadi. Butashqimuxitiningissiqbo‘lishibilanbirgakattamiqdordagiissiqlikniyo‘qotishniqiyinligibilanbog‘liq.
Biroqbuxoldaxamnormalaryo‘lqo‘ysabo‘ladiganmaksimumnichegaralaydi (ammoO‘rtaOsiyoshiroatiniuchunemas). Issiqlikajralishiyuqoribo‘lgansexlardaxavoningxarakattezligixambirmunchaortiqchabelgilanadi.
GOST12-I.005-76 daxonalarningkattakichikligi,issiqlikvanamlikajratilshningbirgauchrashi, doimiyxaroratyokixaroratvanamlikkabilarnisun’iyusuldatutibturishsharoitlarinixisobgaoladiganqatorqo‘shimchatavsiyalarvaaniqliklarxkmmavjud.
Ko‘rsatibo‘tilgannormalargaqo‘shimchaqilib,SN-245-71 dabayonetilganidek,ishjoylaridaissiqlikningnurlanishintensivligi 300 kkal.m²danyuqoribo‘lgandaalbattaxavodushlariqurilishi
zarur ekanligini nazarda tutish lozim. Bunda beriladigan xavo xarorati va xarakat tezligi yil fasliga,ish kategoriyasi va issiqlik nurlarining ko‘p-kamligiga bog‘lik. Ish nechog‘lik og‘ir bo‘lsa,xarorat shunchalik past va xavo xarakati yuqori bo‘ladi.

ZARARLIMODDALARNINGTURIVASINFLANISHI

Tashqimuxitnimuxofazaqilishmuammosibugungikunningmuammosiemas. Insoniyattaraqqiyotiningturlibosqichlaridabumuammolarxarturliqirralaribilanko‘rinishberibkelgan. Masalano‘rtaasrboshlaridajaxonningkattashaxarlaridaisitishuchunvaboshqamaqsadlaruchuntoshko‘mirdanfoydalanishboshlangankezlardabushaxarladatutunningko‘payibketishinatijasidaodamlarningtutungaqarshikurashe’lonqilinganixaqidama’lumotlarbor.

Keyingivaqtlarda, ya’niasrimizning 30 nchiyillaridajaxonmiqyosidapo‘latishlabchiqarishgaextiyojortganligimunosabatibilan, bundaykorxonalarzichjoylashganEvropaxududidagiAngliyavaBelgiyadavlatlaridagiba’zibirshaxarlardatutunningko‘payibketishiaxolio‘rtasidakasallanishko‘payganligikuzatilgan. BundaynoxushvoqialarnimetallurgiyasanoatirivojlanganRossiyaFederatsiyasiningMagnitogorskvaCHelyabinskshaxarlaridaxozirgikundaxamkuzatishmumkin.
Asrimizning 50 nchiyillaridanboshlabavtomobilsozlikningrivojlanishitufayliavtomobildvigatellaridayonishdanxosilbo‘lgangazdunyomiqyosidaengxavfliekolikmuvozanatnibuzilishigaolibkeladiganomilgaaylandi. Dunyoaxborotagentliklariningma’lumotlarigaqaragandaplanetamizxududidagikattashaxarlarningdeyarlixammasidaavtomobillarchiqargangazlarmuammosiko‘ndalangturibti. SHunixamta’kidlashmuximki, avtomobillargaqarshikurashochishningimkoniyatiyo‘q. CHunkiinsoniyattaraqqiyotiniavtomobillarsiztasavvurqilishqiyin. Aytilgangaplarfaqatginaavtomobillargategishlibo‘lmay, butuntransporttizimlariningxammasiga: samolyotlar, teplovozlar, okeankemalarivakosmikkemalarningbarchasigataalluqlidir.
Aytilganlardanko‘rinibturibtikiatmosferaxavosiningbulg‘anishigaqarshikurashmurakkabmuammobo‘lib, o‘zidasiyosiy, iqtisodiy, ijtimoiyvatexnologikmuammolarnio‘zichigaoladi.
Atmosferaxavosiningbulg‘anishitushinchasigaxarxilma’noberishgaxarakatqilingan.
Butushinchaniumumbashariynuqtainazaridanolibqarasak, dunyomiqyosidaajralibchiqayotganzararlimoddalarmiqdoriniko‘zoldimizgakeltirishgato‘g‘rikeladi. AxborotnomalardaberilishichaAmerikaQo‘shmaSHtatlariissiqlikeletrstansiyalaridatoshko‘miryoqishnatijasidaxosilbo‘ladiganchanglarningtozalashqurrilmalaridankeyinatmosferagachiqaribyuborilayotganmiqdoriyiliga 180.000.000 tonnanitashkilqiladi. Metallurgiyasanoatidaajraladiganchangmiqdori 150.000.000 tonnadebkeltirilgan. YOg‘ochsozliksanoatidaesabumiqdor 120.000.000 tonnanitashkilqiladi. Bukeltirilganma’lumotlar 1985 - 90 yillargategishli.
Endioddiyxisobyo‘libilanolsak, eskiittifoqAQSHdankamelektrenergiyasiishlabchiqarmagan. Demakyoqilganko‘mirvachanglarmiqdoritaxminanyuqoridakeltirilganmiqdorlaratrofida. Evropadagirivojlangandavlatlarenergerikasivaboshqasanoattormoqlariyanashunchamiqdordachangchiqarishi, shuningbilanbirqatordaXitoy, YAponiya, rivojlanayotganJanubiy-SHarqiyOsiyodavlatlaridaajralayotganchanglarnixamqo‘shilsabumiqdorbirnechamilliardlabtonnanitashkilqilishinitasavvurqilishmumkin.
Xarqandaydavlatningrivojlanishdarajasiniundaishlabchiqarilayotganelektrenergiyasivasanoatkorxonalaridaishlabchiqarilayotganmaxsulotlariningsifativadunyobozoridagiraqobatbardorligibelgilaydi. Buoddiyxaqiqatnitushinibetmaganeryuzidagibirortadavlatqolganiyo‘q. Demakxarbirdavlatenergetikasoxasinirivojlantirishiturgankap. SHundankelibchiqibaytishmumkinkiyuqoridakeltiribo‘tilganchangmiqdoriningyaqinkelajakdabirnechao‘nmartaoshishiextimoldanxoliemas.
CHanglarningo‘zigaxosxususiyatishundaki, ularasosanqattiqmoddalarningzarrachalarixisoblanadi, lekinularningtarkibidakimyoviyreaksiyalarnatijasidaxosilbo‘lganzarralarxamanchaginamiqdornitashkilqiladi. Masalanenergetikasoxasidayoqilg‘isifatidaishlatilayotganmoddalaryongandankeyinxosilbo‘ladiganqoldiqmaxsulot, ya’nikulxuddishundayzarralarqatoriniegallaydi. Bundaychanglarningatmosferagachiqaribyuborilganqismikattaligi 5 mkmdankichikchanglardantashkiltopganligisabablivaularningsolishtirmaog‘irligiatmosferaxavosisolishtirmaog‘irligigatengliginixisobgaolsak, buchanglardeyarliergaqo‘nmayatmosferaxavosiningbirqismisifatidadoimsuzibyuradi.
Buchanglarningatmosferaxavosidako‘payishiquyoshnurlariningergaetibkelishiniqiyinlashtiradi, ya’ninotabiiysoyalarvijudgakeladibuesao‘znavbatidashamollarningxarakatlanishyo‘nalishlarinio‘zgartiribyuboradi, ularningtarkibidagibulutlardoimiyyurishjoylarinio‘zgartirib, yog‘ishikerakbo‘lganyomg‘irbutunlayboshqaxududlargayog‘adi.