Ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Tabiiy harakat ko’rsatkichlari.

1. 
   Tug’ilish koeffitsienti
   

T * 1000 T- tug’ilganlar soni;
K_t = --------------- A – aholining o’rtacha soni.
A

2. 
   O’lish koeffitsienti.
   

O’ * 1000 O’- o’lganlar soni
K_u = ---------------
A

3. 
   Absolyut tabiiy ko’payish.
   

TK = T - U

4. 
   Tabiiy o’sish koeffitsienti
   

(T –U) * 1000
K_tu = ----------------------
A
Mexanik tabiiy ko’rsatkichlarini aniqlashda kelganlar, ketganlar hamda mexanik o’sish koeffitsientlari ko’rinishida hisoblanadi. Bunda kelganlar soni yoki ketganlar soni aholining o’rtacha soniga bo’linadi. Kelganlar sonidan ketganlar sonini ayrib tashlansa va uning aholi o’rtacha soniga nisbati olinsa bu mexanik o’sish koeffitsientini beradi.
Aholini takror barpo qilish jarayonini tavsiflash uchun statistika darsliklarida rus statistigi V.N.Pokrovskiy nomi bilan bog’liq bo’lgan “Xayotiylik koeffitsienti”ni hisoblash tavsiya etilgan.
Xayotiylik koeffitsienti tug’ilganlar sonini o’lganlar soniga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi.
K_X = T/U
Bu ko’rsatkich tug’ilish koeffitsientini o’lish koeffitsientiga bo’lish yo’li bilan ham aniqlanadi. Agar bu nisbat natijasi 1 dan katta bo’lsa, u holda mazkur regionda tabiiy o’sish sodir bo’lgan, agar bu nisbat 1 dan kichik bo’lsa, u holda mazkur regionda aholini kamayishi sodir bo’lgan bo’ladi.
Aholining istiqbolidagi sonini hisoblash 2 usulda ya’ni:

• 
  global;
  
• 
  yoshni siljitish usullari yordamida hisoblanishi mumkin
  

Global usulda hisoblashda aholining yil boshidagi soni (A₀), tabiiy o’sish (K_tu) yoki umumiy o’sish koeffitsientlari boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi.
Hisoblash quyidagicha bajariladi:

Yoshni siljitish usulida aholining soni quyidagi formula yordamida aniqlaniladi.
i_x * P_x = i_x+1
Bu yerda:
i_x - x yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni;
P_x - x+1 yoshigacha yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik;
i_x+1 - yoshgacha yashashi mumkin bo’lgan aholi soni.
Shunday qilib, har bir yoshdagi aholi soni (i_x) har bir yosh yashashi mumkin bo’lgan ehtimollik koeffitsenti (P_x) yordamida bir yoshdan (i_x) ikkinchi yoshiga (i_x+1) “siljitiladi”.