Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

Ma'muriy usullar

Bunday usullar asosan markazlashtirilgan iqtisodiyot uchun xos bo'lgan. Shartnoma bo'yicha davlat tomonidan tartibga solish siyosatni rejalashtirish korxonalariga, moddiy-texnik, moliyaviy, kredit va boshqa resurslarni, mustaqil qarorlarni qabul qilish imkoniyatini cheklaydigan korxonalarning qat'iy tartibga solish shakllarida amalga oshiriladi.Bozor iqtisodiyotida ma'muriy usullar qo'llaniladi. Ma'muriy usullar bo'yicha bozor iqtisodiyotini davlat tomonidan tartibga solish makroiqtisodiy va butun jamiyat manfaatlarini ko'zlab bo'lgan makroiqtisodiy va ijtimoiy muammolarni hal qilish zarurati bilan belgilanadi. Bir qator sanoatning to'g'ridan-to'g'ri davlat boshqaruvi, inshootlar to'liq yoki iqtisodiyot uchun zarur bo'lgan korxonalarga yoki tashkilotlarga davlat xavfini sezilarli darajada qo'llab-quvvatlashga muhtoj bo'lgan korxonalarga yoki tashkilotlarga nisbatan qo'llaniladi. Bunday ob'ektlar harbiy, energiya, zaxiralar, milliy muzeylar, tabiiy bog'lar, minerallar, minerallar, suv resurslari, ta'lim, madaniyat, sog'liqni saqlash boshqa milliy funktsiyalarni bajaruvchi va himoya qilish tashkilotlari. Bunday ob'ektlar odatda davlat yoki munitsipal mulkda. Shuni ta'kidlash kerakki, bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat ta'sirining ma'muriy usullarining harakatlari keskin kamayadi, ularning mazmuni va vazifalari o'zgartirilgan.Ma'muriy usullarga quyidagilar kiradi: davlatning ayrim korxonalar, iqtisodiyot tarmoqlarini moliyaviy qo'llab-quvvatlash, rivojlanish va ilmiy-texnikaviy, atrof-muhit va boshqa boshqalardan iborat bo'lgan tarkibiy qismlarni oldini olish uchun iqtisodiyotning iqtisodiy ko'magi, makrotexriy siljishlar davlat dasturlariIjtimoiy sohani moliyalashtirish va boshqalar.Davlat byudjetidan moliyaviy qo'llab-quvvatlash odatda subsidiyalar, subversiyalar, subsidiyalar shaklida amalga oshiriladi. Davlat korxonalari, tashkilotlari, muassasalarga byudjetdan nizomlar iqtisodiy faoliyat natijalarini muvozanatlash uchun taqdim etiladi. Masalan, o'z mahsulotlarini sotishdan olingan zararni davlat narxini o'z zimmasiga olmagan narxlarda hukumat narxlarida qabul qilish uchun subsidiyalar berilishi mumkin.Boshqacha qilib aytganda, agar mahsulotga subsidiyalar o'rnatilgan bo'lsa, bu haqiqiy narxning bir qismi iste'molchi tomonidan to'lanadi va boshqa qismi davlat hisoblanadi. Shunday qilib, iste'molchining narxi kamayadi.Byudjetdan dog ', yuqori byudjetlar vositalaridan ularning yakuniy balansiga quyi byudjet vositalaridan berilishi mumkin.Yaqinda subsidiyalar quyi byudjetlar - subveniyalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlashning yangi turi bilan boshqa joyga ko'chiriladi. Subveniyalar joriy va investitsiyalarga bo'linadi. Amaldagi subventsiyalarni olish huquqi Rossiyadagi o'rtacha ijtimoiy xarajatlarni moliyalashtirish uchun zarur bo'lgan byudjetning ulushi bo'lgan Rossiya hududiga ega. Butun mamlakatni moliyalashtirish uchun byudjetlar etarli bo'lmagan hududlar kapital qo'yilmalar, investitsiya subventsiyalariga to'g'ri keladi.Subversiyalardan farqli o'laroq, agar ular foydalanmasa yoki foydalanmasa yoki ulardan foydalanilmasa, subsidiyalar qaytarilmaydi. Bu olingan moliyaviy resurslarni boshqarish uchun subsidiyalarni oluvchilarga beriladi.Ma'muriy usullar, narxlar, daromadlar, daromadlar, kurslar, valyuta, buxgalteriya ulushi va boshqalarni nazorat qilish bo'yicha chora-tadbirlardan foydalanishni nazarda tutadi. Bunday choralar ko'pincha buyurtmaning kuchiga ega.Ma'muriy usullar, shuningdek, majburiy standartlarni joriy etish, amalga oshirmaganligi uchun davlat tegishli sanktsiyalarni amalga oshirishga olib kelmaydi. Standartlar atrof-muhit, sanitariya va boshqa majburiy normalar bo'lishi mumkin. Xususan, bozor iqtisodiyotida davlat organlari tomonidan to'g'ridan-to'g'ri ma'muriy ta'sir, takrorlanadigan milliy resurslardan foydalanish, zararli texnologiyalardan foydalanish, tabiiy texnologiyalardan foydalanish, tahdidga ega bo'lgan tovarlar ishlab chiqarish taqiqlanganida ifodalanadi inson salomatligiga.Ko'pgina mamlakatlarda davlat tabiatni tabiiy muhitni qayta tiklash, tuman muammolarini rivojlantirish, katta miqdordagi katta miqdordagi tizimlarning o'sishini cheklash uchun yuridik va hukumat hisobidan foydalanadi. Boshqacha qilib aytganda, davlat atrof-muhit sharoitida insoniyat hayot huquqini ta'minlash uchun javobgarlikni o'z zimmasiga olganda, erkin raqobat va umuman bozor iqtisodiyoti tizimi sifatida keskin buzilgan.Yuridik va ma'muriy hisoblar davlat tomonidan va mehnat munosabatlariga xalaqit berish uchun - mehnat va ma'muriy va sud ma'murlarining muayyan mojarosini hal qilish orqali foydalaniladi. Ko'pgina davlatlar mehnat vazirliklarini mehnat qonunchiligiga rioya qilish, bandlikdagi vositachilikni amalga oshirish, mehnat statistikasini joriy etishni ta'minlash. Shuningdek, mehnat ziddiyatlarini hal qilish uchun maxsus organlar mavjud, masalan, AQShda - bu Mehnat munosabatlari va federal vositachilik va yarashuv xizmatining milliy ma'muriyatidir. Bir qator mamlakatlarda majburiy arbitraj tizimi, masalan, Avstraliya va Yangi Zelandiyada. U erda maxsus ma'muriy ma'murlar ish sharoitlarini tashkil etishmoqda majburiy. Germaniya, Angliya, Frantsiya, Braziliya va boshqa mamlakatlarda mehnat ziddiyatlarini hal qilishda mehnat ishlari olib borilmoqda. Sud hokimiyati zarbalarga qarshi kurashish uchun keng qo'llaniladi.Shuni ta'kidlash kerakki, bozorda ishlash davlat korxonalari Bozor raqobat rejimida siyosatni rejalashtirish va aktsiyadorlik ta'minoti tizimida ularni aniqlash mumkin emas. Kompaniyaning bozoriga yo'naltirilgan bo'lsa, ular o'zlarining manbalari hisobidan ko'payadi va davlat byudjeti bilan bog'liqligini yana bir belgi egallaydi. Asosan ular soliqlarni to'lash bilan cheklangan va moliyaviy qo'llab-quvvatlash (subsidiyalar va kreditlar) davlat iqtisodiy strategiyasini amalga oshirishda ishtirok etish jarayonida amalga oshiriladi.O'xshamagan buyruq iqtisodiyotiBozor munosabatlari bo'yicha moliyaviy yordam, korxonalarning tomonlarning o'zaro javobgarlik hisobga olgan shartnoma asosida korxonalarning iqtisodiy obodonlashtirishiga moliyaviy yordam ko'rsatadi. Oldingi boshqaruv tizimida har qanday talablar va javobgarlik bilan bog'liq bo'lmagan bepul subsidiyalar shaklida moliyaviy yordam ko'rsatildi.Biz haqimizda davlat subsidiyalari Samarali bozorni tartibga solish dastaklari va ishlab chiqarish stimulyatsiyasi, masalan, AQSh tajribasi. Shunday qilib, ushbu mamlakatda 1993-94 yillarga mo'ljallangan byudjetda, shu jumladan qishloq xo'jaligiga to'g'ridan-to'g'ri subsidiyalar, shu jumladan fermerlarga to'g'ridan-to'g'ri subsidiyalar, 20 milliard dollarga teng. AQShda hukumat subsidiyalari, barcha ilmiy izlanishlar hisobidan Qishloq xo'jaligi moliyalashtirilmoqda, ushbu ishning natijasi har bir fermaga olib kelinadi, har bir tuproq-iqlim zonalari uchun eng samarali agrotexnologiyani amalga oshirish uchun imtiyozli kreditlar yordam berdi. Natijada, mamlakat aholisining atigi to'rt foizi bo'lgan amerikalik fermerlar nafaqat o'z xalqlarini boqishadi, balki AQSh qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yuzlab milliard dollarga eksport qiladilar.Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning iqtisodiy usullari byudjet, soliq va kredit va pulni tartibga solishni o'z ichiga oladi.Iqtisodiy ta'sir uchun davlat davlat byudjetida shakllangan muhim moliyaviy resurslarni talab qiladi. Davlat daromadlari va xarajatlarini o'zgartirish siyosati asosan byudjet yoki moliyaviy siyosatning nomi yoki moliyaviy inqirozga qarshi kurashish uchun byudjetning nomi hisoblanadi. Retsessiya paytida hukumat davlat dasturlari deb ataladigan xarajatlarni oshiradi, masalan, binolarni ta'kidlaydi va kosmik kemaning ishga tushirilishi. Bu kosmik texnologiyalarni ishlab chiqish va ishlab chiqarish bilan bog'liq turli firmalarga, asosiy davlat buyurtmalarini olish, I.E. Hukumat o'z mahsulotlarining katta qismini sotib oladi. Ushbu firmalar yangi ishchilarni yollashlari va o'z navbatida, boshqa firmalar uchun xom ashyo va uskunalar buyurtma qiladi. Natijada, ishlab chiqarish, bandlik va investitsiyalar iqtisodiyotda o'sishni boshlaydi.Byudjet siyosatining yana bir yo'nalishi davlat daromadlarini soliqlar orqali ko'paytirish yoki kamaytirish bo'lishi mumkin. Davlat byudjeti shakllantirilgan hukumat daromadlarining asosiy manbai hisoblanadi.Soliqni tartibga solish soliq shakllarini almashtirish, imtiyozlar va chegirmalarni almashtirish, soliq to'lovini bekor qilish, soliq to'lovini bekor qilish, soliq taqsimotining o'zgarishi, soliq to'lovini bekor qilishni o'z ichiga oladi.Soliqni tartibga solishning eng muhim usuli - korxonalarni soliqqa tortishda tabaqalashtirilgan yondashuvdan foydalanish. Biz individual sanoat va imtiyozlar joriy etilishi haqida, hukumat tomonidan belgilangan pul mablag'laridan foydalangan holda mintaqalar haqida gapiramiz.

Soʻnggi yillarda respublika iqtisodiyotida davlatning roli va ishtirokini qisqartirish, iqtisodiyot tarmoqlarini boshqarishga bozor prinsiplari va mexanizmlarini keng joriy qilish, shuningdek, aholi farovonligi va turmush darajasini oshirish boʻyicha aniq maqsadga yoʻnaltirilgan chora-tadbirlar amalga oshirildi.Shu bilan birga, iqtisodiyot organlarining amaldagi tuzilmasi, ularning ishini tashkil qilish prinsip va usullari iqtisodiyotni boshqarishning zamonaviy talablariga, shuningdek, iqtisodiyot tarmoqlaridagi tuzilmaviy oʻzgartirishlarga javob bermaydi.Xususan, iqtisodiyotning oʻzgarishi sharoitida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asoslangan maqsadli yoʻnalishlarini (indikatorlarini) shakllantirish, shuningdek, mavjud ichki va tashqi omillarni hamda islohotlarning strategik ustuvor yoʻnalishlarini hisobga olgan holda iqtisodiy oʻsishning yangi manbalarini aniqlash tizimi mavjud emas.Iqtisodiyotning hududiy va tarmoq taraqqiyoti, shu jumladan, urbanizatsiya salohiyatini amalga oshirish orqali mutanosiblikni taʼminlash uchun ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish tizimi kerakli darajada yoʻlga qoʻyilmagan.Bozor tamoyillarini keng joriy etish, mahalliy ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish, bozorni raqobatbardosh tovarlar bilan toʻldirish va ularni tashqi bozorlarga yoʻnaltirish hajmlarini oshirish boʻyicha zarur tadbirlar ishlab chiqilmayapti.Natijada, barqaror ishchi oʻrinlari yaratish darajasi pastligicha saqlanib qolayotganligi aholini, ayniqsa, qishloq aholisini barqaror daromad manbai bilan taʼminlash imkonini bermaydi va sifatli inson kapitalini rivojlantirishga toʻsqinlik qiladi.Makroiqtisodiy indikatorlarni tahlil qilish va prognozlash asosida iqtisodiyotni boshqarishning bozor mexanizmlarini joriy etish va iqtisodiyotning real sektori holati, tashqi bozorlari konʼyunkturasi hamda global va mintaqaviy iqtisodiy rivojlanish tendensiyalari bilan bogʻliq holda iqtisodiyot asosiy sohalarini rivojlantirish strategiyasini shakllantirish;xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni ragʻbatlantirish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash va “xufiyona” iqtisodiyot ulushini qisqartirish uchun qulay sharoit yaratish, jumladan, iqtisodiy jarayonlarda davlat ishtirokini qisqartirish, byurokratik toʻsiqlarni bartaraf etish, moliyaviy va ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish qulayligini taʼminlash, shuningdek, kichik sanoat zonalari salohiyatidan samarali foydalanish orqali bunga erishish;milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish va diversifikatsiya qilishni, shuningdek, hududlar va tarmoqlarni rivojlantirish uygʻunligini taʼminlash maqsadida ishlab chiqarish kuchlarini samarali joylashtirish, hududlarning mavjud tabiiy va iqtisodiy resurslaridan samarali foydalanish asosida mamlakat sanoatini rivojlantirish strategiyalarini (modellarini) ishlab chiqish;innovatsiya ishlanmalari va texnologiyalarini joriy qilish, mehnat unumdorligini oshirish, ishlov berish tarmoqlarini jadal rivojlantirish va yuqori qoʻshilgan qiymatli tayyor raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish asosida tovar bozorlari muvozanatini taʼminlash boʻyicha tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirish;eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarishni ragʻbatlantirishga qaratilgan sanoat siyosatini amalga oshirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni chuqurlashtirish asosida uning importga qaramligini kamaytirish orqali milliy iqtisodiyotning eksport salohiyatini oshirish maqsadida tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishning strategik yoʻnalishlarini ishlab chiqish, shuningdek, respublika hududlari va xorijiy davlatlar oʻrtasidagi hamkorlik munosabatlarini kengaytirish;urbanizatsiya sohasida davlat siyosatini kuchaytirish, ishlab chiqarishlarni oqilona joylashtirish, turarjoylarni muhandislik, transport va ijtimoiy infratuzilma bilan birgalikda qurishni inobatga olgan holda urbanizatsiya jarayonlarini davlat tomonidan samarali tartibga solishni taʼminlash, shuningdek, yer uchastkalariga oid zamonaviy bozor mexanizmlarini joriy etish;barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlash, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, sanoat salohiyatini mustahkamlash va hududlarni kompleks rivojlantirish maqsadida investitsiyalarni jalb qilish sohalari va tarmoqlarini aniqlash orqali mamlakatning faol investitsiya siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etish;milliy iqtisodiyotni rivojlantirish va uning raqobatdoshligini oshirishning asosiy resurslari va omillaridan biri sifatida inson kapitalining darajasi va sifatini, ustuvor ravishda qishloq joylarida, yaxshilash boʻyicha kompleks tahlil olib borish va chora-tadbirlarni ishlab chiqish;iqtisodiyot organlari faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining joriy etilishini taʼminlash, kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish, vazirlik apparati va uning tarkibiy boʻlinmalarining, ustuvor ravishda oʻziga biriktirilgan sohadagi aniq natijalarga erishish, oldiga qoʻyilgan vazifalarni oʻz vaqtida va sifatli bajarishi uchun xodimlarning shaxsiy javobgarligini oshirishga yoʻnaltirilgan ish shakllari va usullarini takomillashtirish.

Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamgʻarmalari mablagʻlari hisobidan moliyalashtiriladigan loyihalarni oʻz vaqtida va sifatli amalga oshirishda koʻmaklashish, mamlakatni rivojlantirish davlat dasturlari va investitsiya dasturlarini shakllantirish va amalga oshirish doirasidagi loyihalarni, ularning loyihaoldi, loyiha va tender hujjatlarini, texnik topshiriqlarni ekspertizadan oʻtkazish boʻyicha idoralararo kompleks tizimini tashkil qilish.Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirish davlat dasturlari va investitsiya dasturlari Oʻzbekiston Respublikasining oʻrta muddatli investitsiya siyosati strategiyasi asosida ishlab chiqiladi.Oʻzbekiston Respublikasining oʻrta muddatli investitsiya siyosati strategiyasi Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi tomonidan Oʻzbekiston Respublikasini 2030 yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish Konsepsiyasi, hududlar va tarmoqlarni rivojlantirish konsepsiyalari, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti va Oʻzbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan tasdiqlangan dastur va qarorlar asosida shakllantiriladi.Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi tomonidan oʻz vakolati doirasida qabul qilingan va normativ-huquqiy xarakterga ega qarorlarining ijrosi davlat va xoʻjalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, mulkchilik shakli va idoraviy boʻysunuvidan qatʼi nazar, barcha xoʻjalik yurituvchi subyektlar uchun majburiy hisoblanadi.Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, uning tizim va hududiy tashkilotlarini moliyalashtirish va moddiy-texnik taʼminlash Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjeti, byudjetdan tashqari jamgʻarmalar va qonunchilik bilan taqiqlanmagan boshqa mablagʻlar hisobidan amalga oshiriladi.