Seminar mashg‘ulotlari savollari:
1.
Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligining mohiyati, mezonlari va
ko‘rsatkichlari.
2.
Harajatlarning umumiy va qiyosiy iqtisodiy samaradorligi.
3.
Iqtisodiy samaradorlikni baholashda vaqt va noaniqlik omili.
4.
Korxonada
ishlab
chiqarish
unumdorligini
oshirishning
asosiy
yo‘nalishlari.
Mustaqil yechish uchun masalalar
1-masala.
Korxona ishlab chiqarishni avtomatik tarzda boshqarish (ASUP) tizimini
joriy qildi. Korxonaning ushbu tizimni joriy qilishdan avvalgi va keyingi
ko‘rsatgichlari quyida keltirilgan.
Ko’rsatkishlar
Joriy
qilinguncha
Undan so‘ng
Sotilgan mahsulotning yillik hajmi,
ming so‘mda
80000
81500
1 so‘mlik sotilgan mahsulotga
ketgan harajatlar, so‘m.
0,90
0,89
Mahsulotni sotishdan olingan foyda,
ming so‘m
1100
-
43
Kapital harajatlar, ming so‘m
-
260
Topish kerak:
ASUP joriy qilinishining iqtisodiy samaradorligi qanday?
2-masala.
Korxonada ishlab-chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va
avtomatlashtirishning 3- varianti yaratildi. Bunda kapital harajatlar bo‘yicha
ko‘rsatgichlar (K) va mahsulot ishlab chiqarishning yillik hajmi tannarxi (S)
quyidagicha (ming so‘m)
1- variant – K
1
=1250; S
1
=7550
2- variant - K
2
=1850; S
2
=6950
3- variant - K
3
=2050; S
3
=6550
Topish kerak:
E
n
=0,16 bo‘lganda eng samarali (maqsadga muvofiq) variant qaysi biri
bo‘ladi?
Ijtimoiy ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligining umumlashtiruvchi
me’zoni bo‘lib, ijtimoiy mehnat unumdorligi darajasi hisoblanadi va quyidagicha
aniqlanadi.
;
.
N
МД
М
инст
у
MD – yaratilgan milliy daromad
N – ishchilar soni.
Ijtimoiy ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini eng muxim ko‘rsatkichlari
bo‘lib, mexnat sig‘imi, kapital sig‘imi va fond sig‘imi hisoblanadi.
A) mahsulotning mexnat sig‘imi hajmi mexnat unumdorligiga teskari ko‘rsatkich
bo‘lib, u quyidagicha topiladi:
Q
T
t
;
bunda,
t- mahsulotning mexnat sig‘imi.
T- moddiy ishlab chiqarishda sarflangan mexnat miqdori,
Q- mahsulot hajmi (yalpi mahsulot)
B) Ijtimoiy mahsulotning material sig‘imi hom - ashyo, meterial, yoqilg‘i, energiya,
va boshqa mehnat predmetlari harajatlarining yalpi mahsulotga nisbati sifatida topiladi.
Tarmoqlar mahsulotining material sig‘imi (m) korxonalar bo‘yicha ham moddiy
harajatlarning (M) ishlab chiqarishgan mahsulotning umumiy hajmiga (Q) nisbati
tarzda hisoblanadi;
;
Q
M
m
V) Mahsulotning kapital aniqlash:
Q
К
Ка
; bunda
44
Q
- ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmining o‘sishi.
К
- kapital qo‘yilmalarning umum hajmi.
G) Mahsulotning fond sig‘imi;
Q
F
t
; bunda:
F
– xalq xo‘jaligida asosiy fondlarning o‘rtacha qiymati,
Q
– mahsulot hajmi.
Bundan tashqari xalq xo‘jaligida fond sig‘imiga teskari bo‘lgan fond qaytimi
ko‘rsatkichidan ham foydalaniladi:
F
Q
t
кай
;
Umumiy iqtisodiy samaradorlik quyidagicha hisoblanadi:
A) Xalq xo‘jaligi bo‘yicha;
К
Д
И
с
; bunda:
Д
- milliy daromadning o‘sishi
K
– kapital qo‘yilmalar.
B) alohida tarmoq va korxonalar bo‘yicha:
К
Ф
И
с
Ф
- foydaning o‘sishi (tannarxning kamayishi)
K – kapital ko‘yilmalar
V) YAngi qurilayotgan korxonalar, sexlar va alohida tadbirlar bo‘yicha;
К
Т
Н
М
с
; bunda
K – qurilayotgan obyektning to‘la smeta narxi
N – mahsulotning yillik ishlab chikarish hajmi
T – yillik mahsulot tannarxi.
Umumiy iqtisodiy samaradorlikning normativ koeffitsienti 0,16ga teng.
YUqoridagi ko‘rsatkichlarning teskarisi kapital qo‘yilmalarning ularning evaziga
erishilgan iqtisodiy samara hisobiga qoplanish muddatini ko‘rsatadi, ya’ni
a)
Д
К
Т
коп
b)
Ф
К
Т
коп
v)
Т
Н
К
Т
коп
Nisbiy iqtisodiy samaradorlikning asosiy ko‘rsatkichi sifatida keltirilgan harajatlar
minimumi ko‘rsatkichi qabul qilingan:
min
*
i
n
i
келi
K
E
Т
Х
bunda
келi
Х
-keltirilgan harajatlar (i-variant bo‘yicha)
45
i
Т
-joriy harajatlar (tannarx)
n
E
-iqtisodiy samaradorlikning normativ koeffitsienti.
i
K
- kapital qo‘yilmalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |