«ishlab chiqarish texnologiyalari» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi

urug’larning tabiiy VA ABSOLYUT og’irligini aniqlash
Ishning maqsadi. Turli geometrik o’lchamlarga ega bo’lgan moyli urug’larni tabiiy va absolyut og’irligini aniqlash.
Kerakli reaktiv va asboblar: Mernik purka uskunasi, turli moyli urug’lar.
Nazariy qism
Moyli urug’lar massasi millionlab urug’lardan tashkil topganligi uchun, ularning o’rtacha ko’rsatkichi tushunchasi ishlatilishi mumkin. Urug’ va mevalarning xususiyatlari ularning morfologiyasi, anatomiyasi va kimyoviy tarkibiga bog’liq bo’lib, har bir moyli o’simlik uchun o’ziga xosdir. Urug’larning texnologik sifatini fiziko-mexanik, fiziko-kimyoviy va fiziologik (biologik) ko’rsatkichlar belgilaydi.
Har bir urug’ning fiziko-mexanik xossalariga uning geometrik shakli va o’lchamlari, nisbiy zichligi, aerodinamik, dielektrik va boshqa xossalari kiradi. Bu xossalar urug’larni terimdan keyingi qayta ishlash, saqlash va texnologik qayta ishlash jarayonlaridagi masalalarni hal qilishda muhimdir. Bir dona urug’dan farqli ravishda, urug’lar massasi yangi xususiyatlarga ega bo’ladilar. Bularga urug’lar massasining sochiluvchanligi, sochma zichligi, g’ovakligi, hajmiy og’irligi va boshqalar kiradi.
Urug’larning geometrik shakli va o’lchamlariga ko’ra saqlash xonalarining turlari, texnologik uskunalarning ishchi qismlari, hamda saqlash va qayta ishlash usullari tanlanadi. Urug’ning geometrik shakli uning bo’yi, eni va qalinligi o’lchamlari nisbati bilan belgilanadi. Urug’lar sharsimon, (uchchala o’lchami deyarli teng) elepssimon(asosiy o’lchami diametr va qalinlik), cho’zinchoq (asosiy o’lchami uzunlik va eni). Urug’lar namligining o’zgarishi asosan ularning eni va qalinligiga ta’sir qilib, bo’yi deyarli o’zgarmaydi. Urug’ shaklini tavsiflash uchun «shakl koeffitsienti» va «sharsimonlik ko’rsatkichi» tushunchalari kiritilgan. «Shakl koeffitsienti» – urug’ yuzasining shu urug’ hajmiga teng bo’lgan ekvivalent shar yuzasiga nisbatidir. Sharsimon urug’lardan tashqari boshqa urug’lar uchun bu ko’rsatkich birdan katta bo’ladi (kungaboqar uchun shakl koeffitsienti 1,29…1,37). «Sharsimonlik ko’rsatkichi» – hajmi urug’ hajmiga teng bo’lgan shar (F_sh) yuzasining urug’ yuzasiga nisbatidir. Sharsimon urug’lardan tashqari barcha urug’lar uchun bu ko’rsatkich birdan kichik (kungaboqar uchun “sharsimonlik kursatkichi” 0,4…0,6).