Ishlab chiqarish nazariyasi. Ishlab chiqarish harajatlari ishlab chiqarish omillari. Ishlab chiqarish funksiyalari va ulardan foydalanish Ishlab

36-rasm. va chiziqlari grafigi


O‘zgaruvchan harajat (VC - Variable Cost) - mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lgan harajat, ya’ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o‘zgaradigan harajat. O‘zgaruvchan harajat ga bog‘liq funksiya bo‘lib, ko‘rinishida yozilishi mumkin.
O‘zgaruvchan harajatlarga xom ashyoga, elektroenergiyaga, gazga, yordamchi materiallarga bo‘lgan harajatlar hamda ish haqi kiradi.
O‘rtacha harajatlar shunday xususiyatga egaki, ishlab chiqarishning boshlang‘ich qismida uning o‘sish sur’ati mahsulot ishlab chiqarish sur’atidan yuqori bo‘ladi, ishlab chiqarish hajmi optimal o‘lchovga erishganda o‘zgaruvchan harajatlar kamayib, undan keyin yana oshadi.
O‘rtacha o‘zgaruvchan harajatlar (AVC - Average Variable Cost) - bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotga to‘g‘ri keladigan o‘zgaruvchan harajat bo‘lib, u o‘zgaruvchan harajat miqdorini ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. O‘rtacha harajatlar firma optimal texnologik razmerga (optimal ishlab chiqarish hajmiga) erishganda o‘zining minimal qiymatiga erishadi (37-rasm), ishlab chiqarish hajmi yana oshsa, o‘rtacha harajat ham oshib boradi (bu erda boshqarishning murakkablashuvi, samarali bo‘lmagan resurslardan foydalanish, o‘zgaruvchan harajatlarni oshishiga sabab bo‘ladi).
O‘rtacha o‘zgaruvchan harajat firma faoliyatini tahlil qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Uning yordamida firma faoliyatining samaradorligi, firmaning muvozanat holati va kelajakdagi istiqboli (ishlab chiqarishni kengaytirish, qisqartirish yoki tarmoqdan chiqish) belgilanadi.


37-rasm. va chiziqlari grafigi


Umumiy harajatlar (TC - Total Cost) - qisqa muddatli orliqda ma’lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan harajatlarning yig‘indisiga teng:
(33)
Bu erda - o‘zgarmas harajat, - o‘zgaruvchan harajat.